Domek przy ul. Jazdów 3/5 na pierwszy rzut oka wyróżnia się z dwóch powodów: po pierwsze, jako jedyny na osiedlu jest biały, po drugie, jest obrośnięty imponujących rozmiarów bluszczem. Biały kolor domek zawdzięcza niezbyt urodziwemu obłożeniu z supremy, którą został docieplony jeszcze przez pierwszych lokatorów, a więc na pewno przed rokiem 1985. Natomiast pnącza, zarastające domek, a przede wszystkim jego zachodnią ścianę od strony ogrodu,  to podobno jest drugi co do wielkości bluszcz swobodnie rosnący w Warszawie. 

Bluszcz

Na temat tego bluszczu powstały ze dwie prace magisterskie na SGGW – opowiada, niemieszkający już na Jazdowie, ostatni gospodarz tego miejsca.  Wiem, że przychodziła pani, która dokonywała systematycznych pomiarów tego bluszczu, mierzyła go i cmokała z zachwytu. W każdym bądź razie, bluszcz był potworny, bo przez wszystkie szpary wnikał nam do środka – dodaje rozmówca, po czym zastrzega: myśmy go bardzo pielęgnowali. Oczywiście, trzeba go było trochę  przycinać, bo inaczej w środku robiło się za ciemno. Mieliśmy prześmieszną historię, bo ten bluszcz wchodził do domu i na werandzie na przykład, gałązki miały zupełnie fajne zielone liście, a w łazience nie, ponieważ było ciemno, ale jak żeśmy rury przykrywali, to sztucznymi gałązkami bluszczu jakoś tam się je umaiło. I kiedyś ktoś do nas  przyszedł i mówi: och, jaki macie piękny bluszcz, to ten bluszcz do domu wchodzi? My mówimy: to sztuczny. No to poszedł do drugiego pomieszczenia i pyta: tutaj też macie sztuczny bluszcz? Nie, to jest już prawdziwy bluszcz. Także nikt nie wiedział, który bluszcz jest sztuczny, który jest prawdziwy. W każdym razie, ten bluszcz jest bardzo piękny i właściwie powinien być uznany za pomnik przyrody – podsumowuje z dumą rozmówca. Podobno, wszelki bluszcz, obrastający okoliczne domki, pochodzi właśnie od tego pnącza.

Pierwsi mieszkańcy

Pierwszymi mieszkańcami  domku pod numerem 3/5 była pięcioosobowa rodzina: małżeństwo z dwójką dzieci i matka pana domu, z zawodu lekarz weterynarii. Dzieci przychodziły na świat w czasie, gdy ich rodzice mieszkali już na osiedlu fińskich domków. Narodziny każdego z nich zostały uczczone zasadzeniem topoli pod domem. Jedna z nich, posadzona od strony ulicy Jazdów, rośnie do dziś. Drugiej, tej która rosła za domkiem, już nie ma, podobno spróchniała. Dzieci dorosły i opuściły rodzinny dom. Rodzice, którzy zostali sami, z czasem zaczęli podupadać na zdrowiu, a w związku z tym, mieć liczne problemy z pracami ogrodowymi, odśnieżaniem itp. Postanowili zamienić domek fiński na mieszkanie – mniejsze, ale i mniej wymagające. Zamienili się z sąsiadami swoich dzieci.

Wnętrze domku, który zostawiali, za ich bytności na Jazdowie nie uległo większym zmianom: trzy pokoje, kuchnia i mała łazienka, która powstała z połączenia toalety i spiżarni. Jedynie na poddaszu domku, jego pierwsi gospodarze wydzielili maleńki pokoik z wychodzącym na południe oknem w ścianie szczytowej. Pokój ten był przeznaczony dla jednego z dzieci.  Na zewnątrz budynek został powiększony o przybudówki: przeszkloną werandę od strony ogrodu i pomieszczenie gospodarcze, które przez pewien czas pełniło funkcję kurnika. Najbliższy sąsiad do dziś wspomina, jak w latach 70. wrócił na Jazdów po dłuższej nieobecności w kraju i ze zdumieniem odkrył, że rano budzi go pianie koguta.

Zmiany

Wiosną 1985 r. nastali nowi mieszkańcy. Przywieźli swoje meble, bibeloty oraz świeże spojrzenie na czterdziestoletni już wówczas domek i nowe pomysły na jego aranżację. Zamieszkali tylko we dwoje: ona – artystka i projektantka, on – historyk sztuki. Ponieważ żona moja jest plastykiem dostaliśmy dwa przydziały: część, czyli dwa pokoje, na mieszkanie a jeden pokoik – na pracownię. Osobno wtedy przysługiwało plastykom w lokalach mieszkalnych tzw. jedno M na pracownię – tłumaczy drugi gospodarz domku. Tylko dzięki tej pracowni, dwuosobowej rodzinie przyznano trzypokojowy domek.

Domek, do którego przyszło im się wprowadzić, mój rozmówca wspomina  jako zdewastowany czy wręcz na wpół zrujnowany. Trzeba było przeprowadzić kapitalny remont, przy którym zresztą było bardzo wesoło, bo myśmy ten remont przeprowadzili na zasadzie długo trwającej parapetówki: siłami przyjaciół i znajomych. Bardzo to było urocze, trochę męczące, ale byliśmy znacznie młodsi wtedy, więc wszystko to jakoś udało się zrobić.

Na czym polegały te zmiany?

Przede wszystkim zmieniliśmy troszeczkę układ, w tym sensie, że w naszym pojęciu było za dużo drzwi – opowiada drugi najemca tego domku – tam były takie szerokie skrzydła drzwiowe, bardzo niepraktyczne, więc myśmy dwoje drzwi w ogóle zlikwidowali i zostawiliśmy przejścia otwarte, a jedne drzwi zrobiliśmy takie harmonijkowe, żeby można było je zamknąć. Przy czym udało się zrobić to tak, że można było chodzić wkoło domu jakby, wkoło komina, wszystkie pomieszczenia były otwarte i stąd sprawiało to wrażenie, że jest znacznie większe niż jest.

Do domku wchodziło się od strony ogrodu. Gospodarz szczegółowo opisuje rozkład mieszkania : była sioneczka z drabiną na górę, potem była kuchenka po lewej i na wprost przejście. Pomieszczenie na poddaszu, za czasów drugich gospodarzy nie było używane na co dzień. Służyło raczej jako stryszek i garderoba. Ponieważ między kuchnią i pracownią wyrzuciliśmy drzwi, zrobiliśmy taki aneks jadalny. A pracownia? Właściwie to było to  to największe pomieszczenie, które jak trzeba było to było pracownią, a jak trzeba było zamieniało się w salon. Tylko ten malutki pokoik od ulicy był wydzielony, można było zamknąć drzwi i się wyciszyć. Tam mieliśmy bibliotekę, biurko do pracy, potem telewizor stał. A w pracowni były wielkie stoły, które można było rozkładać i składać. Pod tapczanem, zamiast skrzyni na pościel, zrobiliśmy płaskie szuflady na dużego formatu arkusze papieru. Jak byli goście to była kanapa, jak trzeba było to ktoś mógł się przespać. Także było to dość funkcjonalnie zrobione. Poza tym, wcześniej ściany były ocieplane jakimiś takimi płytkami, a myśmy to wszystko wywalili. Część ścian została doczyszczona, a to było bardzo dobre drewno, część wybiliśmy materiałem i to był taki żakard lniany. Bardzo to fajnie wyglądało. Te nieistniejące już wnętrza, lokatorzy uwiecznili na zdjęciach. Zawodowy nawyk pana domu do sporządzania dokumentacji sprawił, że domek 3/5, chyba jako jedyny na osiedlu Jazdów został tak dokładnie obfotografowany. Zdjęcia przedstawiają stan poszczególnych pomieszczeń i zakamarków przed remontem i po jego zakończeniu.

Całe życie w krzakach

Historyk sztuki, który zamieszkał w domku 3/5 zawodowo zajmował się zabytkowymi parkami i ogrodami. Przez pewien czas pracował w Łazienkach, dosłownie kilka kroków od domu. Po pracy był raczej spragniony miasta niż zieleni. Dziś śmieje się, że ze względu na charakter swojej pracy i miejsce zamieszkania całe życie spędzał w krzakach. To przede wszystkim żona cieszyła się z posiadania ogródka. W pierwszych latach po przeprowadzce hodowała w nim maliny, pozostałe jeszcze po poprzednikach i pomidory, ale bardzo prędko zrezygnowała z tych upraw na rzecz kwiatów i iglaków. Były więc bujne floksy, cis i jałowce. Ogród służył głównie rekreacji. Urządziliśmy sobie taki kącik przed domem, z werandy wychodzący – opowiada gospodarz – przywieźliśmy z lasu jałowce, starannie obwiązane wstążeczką, bo jałowiec można przesadzać, tylko ważne jest, żeby nie zmieniać kierunków. W związku z tym, jak w lesie rósł w kierunku północnym, to trzeba przesadzić w tym samym kierunku, tak przynajmniej się mówi.  Te jałowce fantastycznie się nam przyjęły, kilka metrów miały, ale ostatniej zimy, pod naporem śniegu, kilka z nich się złamało. Istnieją jeszcze, tylko że pokrzywione. Przy czym niestety, w pewnym momencie doszły korzeniami do fundamentów budynków szpitalnych, bo tam wcześniej były pawilony szpitalne, i  po prostu już było dla nich za dużo wapna. Przestały rosnąć. Były bardzo słabe. 

Z roślin jadalnych do końca zostały  jabłonie, które nowi mieszkańcy, wprowadzając się wiosną 1985 r., zobaczyli  w pełni kwitnienia. Zastaliśmy dwie jabłonki: papierówkę i jakąś taką późną odmianę, a la reneta. Te dwie jabłonie, bardzo pięknie kwitły i raz na dwa lata rodziły owoce. To było czyste szaleństwo, bośmy nie wiedzieli co robić z jabłkami – wspomina ostatni najemca domku.

Ze zwierząt pamięta liczne ptaki: wilgi, kraski a nawet bażanty. Przychodziły też oczywiście jeże, pożywić się przy kociej misce, a raz  była jakaś awaria wodociągowa tak, że zrobił się taki mały stawek w końcu naszej działeczki i tam nawet zaskroniec był. 

Ekspansja bluszczu

Od 2012 roku, domek fiński pod adresem Jazdów 3/5 pozostaje niezamieszkały. Drudzy gospodarze opuścili go z tych samych względów, co pierwsi przed trzydziestu laty. Mimo przywiązania i sentymentu do miejsca, zdecydowali się na przeprowadzkę. Już z każdym rokiem trudniej nosić węgiel, palić  w piecu… Poza tym, koszty utrzymania szalenie wzrosły, chociażby ze względu na ogromny wzrost kosztu energii elektrycznej. Z emerytury trudno pogodzić wszystko. Oprócz kosztów chciałoby się jeszcze kilka złotych na życie zostawić, także to zaczęło być już zbyt kosztowne – tłumaczy swoją decyzję mój rozmówca.

Domek stoi pusty. Bluszcz czuje się świetnie. Nieprzycinany i nieposkramiany przez człowieka, rozrasta się i kwitnie, zakrywając coraz większe fragmenty domku, zarasta okna i dach. Gdyby tak dać mu jeszcze kilka lat, pewnie pokryłby cały niewielki budynek, który oddano mu we władanie. Zielony zimą i latem, pozwoliłby już  tylko domyślać się jak wygląda domek fiński przy ulicy Jazdów 3/5.

Tekst: Malgorzata Kunecka

Domek oznaczony numerem 3/6 stoi na samym końcu ulicy Jazdów. Kilkanaście metrów dalej przebiega Trasa Łazienkowska. Zanim rozpoczęto jej budowę, pod koniec lat sześćdziesiątych, stały tu obok jeszcze dwa domki, a na pustym dziś placu po drugiej stronie ulicy było ich aż osiem. Wszystkie zostały rozebrane, kiedy przygotowywano teren pod budowę Trasy. Domkowi numer 3/6 udało się przetrwać, co więcej, przypadł mu w udziale kawałek ogródka sąsiedniego, rozebranego wtedy drewniaka, poprawił się też widok z okna.

Z wieżowca do fińskiego domku

Pierwszymi mieszkańcami tego domku byli państwo Grabowscy. Jan Grabowski był architektem, pracował w Biurze Odbudowy Stolicy. Razem ze Stanisławem Jankowskim projektował m.in. gmach Ministerstwa Rolnictwa i Trasę W-Z. Mieli bardzo przyjemny domek, mnóstwo bibelotów – wspomina profesor Janusz Wałaszewski, obecny gospodarz, który pamięta domek z czasów, gdy mieszkali w nim pierwsi lokatorzy. Oni mieli to wszystko urządzone z pomysłem i z takim zmysłem estetycznym i bardzo tutaj mieli przyjemnie, aczkolwiek, nie da się ukryć, że były trzy piece.

Te piece były jednym z głównych powodów, dla których małżeństwo Grabowskich zdecydowało się wyprowadzić z Jazdowa. W latach sześćdziesiątych, podobnie jak wielu pierwszych mieszkańców państwo Grabowscy byli już zmęczeni mieszkaniem w fińskim domku – coraz starsi i bardziej schorowani, marzyli o mieszkaniu, w którym nie będą musieli palic w piecu, odśnieżać i wykonywać innych, podobnych prac. Szczęśliwy zbieg okoliczności sprawił, że w tym samym czasie znajomy ich córki, Joanny, dostał nowe mieszkanie w bloku przy ul. Bagno, w samym centrum Warszawy, u zbiegu Marszałkowskiej i Świętokrzyskiej. Tym znajomym był młody lekarz, Janusz Wałaszewski.

Ja złożyłem tam tylko rzeczy, które miałem, bo musiałem opuścić swoje poprzednie mieszkanie. Tam dostałem większe, spółdzielcze i po prostu zacząłem szukać innych możliwości – opowiada dziś profesor Janusz Wałaszewski. Mi się wtedy urodził syn. Na Bagnie miałem mieszkanie na trzynastym piętrze i stąd się pojawili ci państwo – Bagno było akurat, bo ich przyjaciele też się tam przenieśli.

W ten sposób dokonano zamiany korzystnej dla obu stron.

Kominek i złote rybki

Domek, do którego pod koniec lat sześćdziesiątych wprowadzili się nowi lokatorzy był typowy – wcześniej nie zmieniono nic w jego kształcie i układzie pomieszczeń. Profesor Wałaszewski mówi, że poprzednicy poruszali się, w tej substancji, która była oryginalna. Taką małą wannę wstawili, krótką, w coś, co było właściwie składzikiem w tym domu. Szczęśliwie, jak ja tutaj nastałem to już tak zwane etażne ogrzewanie zrobiłem. Rozebrałem te piece, tutaj wstawili mi taki piec z grzewnicą, trzy kaloryfery i w pewnym momencie, w zimie stulecia, to było to najcieplejsze miejsce w Warszawie – śmieje się profesor. Kilka lat temu po raz drugi zmienił ogrzewanie w domku –tym razem na kominkowe. Przestrzeń wewnątrz domku znacznie się powiększyła już po wymontowaniu pieców, ponadto nowi gospodarze pootwierali pomieszczenia pozbywając się niektórych drzwi, a z czasem dobudowali jeden pokój i werandę.

W związku z tym, że ta skarpa się obsuwa to też domek w pewnym momencie bardzo się przekrzywił i jest krzywy nadal. Był moment, że mąż w czasie remontu podnosił go żeby po prostu go trochę wyprostować. On jest krzywy nadal, ale wtedy był bardzo – opowiada gospodyni. Jak się okazuje, pozbawiony fundamentów domek fiński można podnieść przy pomocy lewarka.

Urok tego miejsca polega między innymi na tym, że bez przerwy coś trzeba robić – mówi gospodarz. Ciągle trzeba albo wbić albo wyciągnąć gwóźdź, albo coś zawiesić. Jak nie rynna to kawałek dachu a jak nie kawałek dachu to kawałek okna i tak bez przerwy –potwierdza żona. Ewa Wałaszewska przez lata stworzyła piękny ogród wokół domku. Poza wieloma roślinami jest w nim też oczko wodne, w którym zawsze pływały złote rybki. Były też drzewa owocowe: mieliśmy wspaniałe czereśnie, mieliśmy morele. Trochę to było sporną sprawą bo np. czereśnia taka rosła tutaj i w ogóle nikt nie rościł sobie do tego pretensji, ale zawsze sąsiadka, taka starsza pani, weterynarz, pomawiała nas, że te szpaki, które dziobią czereśnie, plują pestkami na ich stronę – wspomina ze śmiechem Janusz Wałaszewski.

Rok 2013 był pierwszym rokiem bez rybek. Rośliny też nie były tak starannie pielęgnowane jak zazwyczaj. W obliczu widma likwidacji domków i całego osiedla, pani Ewa, podobnie jak kilkoro innych sąsiadów, straciła zapał do pracy w ogrodzie.

Sąsiadka Trasa

Niedługo po przeprowadzce na Jazdów, Janusz Wałaszewski dowiedział się, że rusza budowa Trasy Łazienkowskiej. Wbrew pozorom Trasa nigdy nie stanowiła dla mieszkańców domku problemu.

Ja tak lubię ten domek, że w ogóle mi to nie przeszkadzało – mówi profesor. Znaczy, trochę byłem niezadowolony, ale krótko mówiąc: nie była to dla mnie tragedia. Po prostu zmieniło się wszystko wokół, ponieważ wcześniej z tamtej strony ulicy były domki. Tutaj jak było budowane osiedle to polegało na tym, że były z tej strony domki i z tamtej strony domki. Także była ulica i ja tutaj zostałem się na końcu, tamte domki rozebrali i już było zupełnie inaczej, zresztą szczęśliwie bardzo mi to odpowiadało, bo miałem lepszą perspektywę.

Zdaniem Ewy Wałaszewskiej to kwestia przyzwyczajenia. To jest niezwykłe – zauważa, że wszyscy mówią: „Jezus Maria, jak tu głośno”, jak tu czasem w ogródku się siedzi, a my tego nie słyszymy. Ja pamiętam, że był kiedyś taki rok, że w lecie, zamknięto na weekend właśnie Trasę Łazienkowską, bo były jakieś tam roboty i pamiętam, że obudziła mnie rano potworna cisza. To było niesamowite: to była boląca cisza i to jedyne co pamiętam, czyli rzeczywiście: jakby zatrzymać ruch, to trochę inaczej by było.

Jednak mimo sąsiedztwa Trasy, mieszkańcy domku odpoczywają w ogrodzie. Rzadko wyjeżdżają i to nie ze względu na brak możliwości. Ja właściwie w ogóle nie czuję potrzeby, najchętniej bym siedziała tutaj –podkreśla pani Ewa, a jej mąż dodaje: to jest bardzo, że tak powiem wiążące, bo człowiek bardzo się do tego przyzwyczaja. Ja oczywiście w swojej przeszłości nie mam dziesięciu mieszkań, no ale parę domów musiałem zmienić i to jest najlepszy. On teraz nieoczekiwanie nabrał wartości dla ludzi, którzy sobie uzmysłowili „co oni tam w tych domkach widzą, ci co mieszkają”.

Tekst: Małgorzata Kunecka

Prabotanik

Tadeusz Gorczyński chciał koniecznie mieć dom z ogrodem. Po wojnie nie miał się gdzie podziać, ponieważ kamienicę, w której mieszkał z rodziną w czasie okupacji, zniszczyła bomba lotnicza. Gorczyński był botanikiem i upierał się, że przyszłe lokum musi być miejscem otoczonym zielenią, najlepiej takim, gdzie będzie mógł coś posadzić. Propozycja zamieszkania w jednym z dopiero co wybudowanych domków na Jazdowie przyszła w czasie, kiedy okazało się, że rodzina nie może już dłużej przebywać w opuszczonym po powstaniu mieszkaniu, ponieważ wrócili jego właściciele.

Domek na Jazdowie był dla Gorczyńskich (żona, Jadwiga, również była botanikiem) rozwiązaniem doskonałym, idealnie wpisującym się w potrzeby. Tym bardziej, że Tadeusz, jako pracownik BOS-u, odpowiadał za remanent zieleni w powojennej w stolicy i planowanie tej zieleni. Wspólnie z kolegami odbudowywał pobliski ogród botaniczny. Ponoć praszczur Gorczyńskiego był ogrodnikiem w Łazienkach Królewskich.

Dużo się tutaj działo – opowiada mieszkająca obecnie w domku wnuczka prof. Gorczyńskiego, Agata Wiktorowicz. Dziadkowie wprowadzając się mieli troje dzieci. Po kilku latach ten sześćdziesięcioparometrowy domek zamieszkiwało na stałe już dziewięć osób. Byli to dziadkowie, szóstka dzieci i gosposia. I czasem jeszcze ktoś, jak przyjechał z rodziny na przykład – dodaje pani Agata. Miejsca na łóżka nie było. Łóżka, właściwie takie polówki, były rozstawiane na noc i składane z powrotem na dzień, żeby dało się przejść przez domek. Nie było prysznica. Była tylko toaleta plus zimna woda w kuchni. Jeden kran w ubikacji, i jeden zlewozmywak w kuchni. Funkcję łazienki pełniła łaźnia w dawnym budynku kostnicy – opisuje.

Imprezy pinga-pinga

Duża część życia towarzyskiego, zarówno dziecięcego jak i dorosłego, toczyła się na zewnątrz. Dziadek, który starał się zasadzić jakieś ciekawe rośliny na Jazdowie (np. starannie wyselekcjonowane szczepy drzew owocowych), zapraszał do ogródka studentów na zaliczenia przedmiotów.

Profesorowie ciągnęli na nalewki dziadka, który jako botanik doskonale wiedział co i czym należy zalać, żeby było smaczne – dopowiada Daniel Wiktorowicz. Jednym z żartów dziadka była nalewka „pinga-pinga”, którą raczył swoich gości. Był to tak naprawdę stary, zjełczały orzech kokosowy, którego dziadek zalewał spirytusem. Tak przygotowanym napojem raczył swoich gości mówiąc, że jest to osławiona nalewka na orzechu kokosowym „pinga-pinga”. Goście pili, krzywili się, i chwalili egzotyczny napój – relacjonuje Daniel Wiktorowicz.

Życie tutaj, u dziadków, było bujne. Były imprezy pod wisienką, panowie odpoczywali w cieniu krzaków. Ale my mamy spokojne – podsumowuje Agata Wiktorowicz. Wnuczka prof. Gorczyńskiego na Jazdowie zamieszkała pod koniec lat osiemdziesiątych. Pomagała w codziennych obowiązkach coraz bardziej potrzebującej tego wsparcia babci, która miała bardzo słaby wzrok, ale nie używała okularów bo uważała, że to psuje urodę.

Wszelkie okazje, takie jak urodziny czy imieniny świętowano na Jazdowie raczej w dużym gronie. Goście przychodzili o różnych porach złożyć życzenia, a czasem żeby po prostu posiedzieć wspólnie przy herbacie czy ciastku. Życie towarzysko-sąsiedzkie na osiedlu domków fińskich należało raczej do tych aktywnych i bogatych w różne wydarzenia. Cały czas to żyło – mówi Agata Wiktorowicz.

Celtycki krąg

Najwięcej gości gromadziły oczywiście wesela, które tutaj urządzano. W domku 3/8 wesel odbyło się co najmniej trzy: mamy Agaty, jej siostry, no i samej Agaty. Daniel tak wspomina ich wesele: Po części oficjalnej na starówce zjechała tutaj rodzina. A tydzień później odbyło się tutaj wesele dla znajomych z całej Polski: od Szczecina, po Kraków, Wrocław, Białystok i okolice. Zjechało się tutaj ponad 60 osób. Nie wszyscy zmieścili się do domku, więc zrobiła się tutaj impreza bardziej ogrodowa. To był początek października i trafiła się nam pogoda, więc impreza rozlała się na całą okolicę. Do domku wepchnęło się maksymalnie z pięćdziesiąt osób żeby zaśpiewać nam ”Sto lat”. Do dziś zastanawiamy się, dlaczego podłoga to wytrzymała zamiast się zapaść.

Ostatnimi nowożeńcami jacy zawitali na osiedle domków fińskich i świętowali w ogrodzie tego domku byli jednak celtyccy neopoganie.

Znajomi stwierdzili, że mamy tak piękny ogród, że absolutnie tutaj chcieliby wziąć tutaj tą część druidzką. Powiedzieliśmy: proszę, nie ma sprawy – kamienie mam, ogród jest, zapraszam. Wiązała się z tym konieczność zrobienia kręgu druidzkiego. No i stoi sobie, taki może nieduży, malutki. Do menhirów ma się nijak. Ale zjechali się tutaj ludzie z całej Europy. – relacjonuje Daniel Wiktorowicz. Nie była to jednak jakaś krwawa, mroczna czy spektakularna impreza. Zasadniczo jest to postanie nad tymi kamieniami, pokiwanie trochę głową, sypnięcie kaszą i polanie miodem czy też piwem największego kamienia – opowiada Daniel. Tajemniczy kamienny krąg stoi po dziś dzień w ogrodzie domku 3/8. W okresie najbujniejszej wegetacji niewtajemniczonym trudno go dojrzeć ponieważ skrywa go trawa.

Okres godowy

Ten domek i jego otoczenie co jakiś czas zaskakują swoich mieszkańców i pozwalają odkrywać się na no. Największe pokłady niespodzianek drzemią pod podłogą i w piwnicy. Daniel Wiktorowicz do dziś wspomina jak w piwniczce odkrył w dużym aptecznym słoju nalewkę dziadka sprzed co najmniej trzydziestu lat. Jej smak określił chyba jako anielski, wspominał też o łagodnie rozchodzącym się po całym ciele cieple. Innym znaleziskiem był oblepiony woskiem garnek, jaki pozostał po jednym z wieczorów panieńskich wróżb.

Z kolei na strychu w pewne letnie popołudnie odnaleziony został testament praprzodkini, pochodzący z XIX wieku. Światło dzienne ujrzały również zdjęcia wykonane na szklanej kliszy, a na jednym z nich pradziadek, który został wyklęty przez rodzinę i pozbawiony majątku z powodu mezaliansu jaki popełnił.

Swego czasu przydomowy ogródek odwiedzała para zakochanych kaczek, które przylatywały regularnie o 8:30.

Innymi miłymi i oczekiwanymi gośćmi są jeżyki i ich mama, szczelnie wypełniające miskę, w której pozostawiono dla nich jedzenie.

Jedną z ulubionych dziecięcych rozrywek jest poszukiwanie wśród kłód i kamieni traszek w celu przeniesienia, ewentualnie wypłoszenia tych małych płazów, aby uchronić je przed zdeptaniem podczas grillowych spotkań. Mają biało-pomarańczowe, nakrapiane brzuszki i złote ślepka i wyglądają prześlicznie – opisuje małe stworzenia Daniel Wiktorowicz. Jak mają okres godowy to mają grzebień na grzbiecie. Moje dzieci je uwielbiają – dopowiada.

Tekst: Daniel Kunecki

Ukryty między żywopłotami, daleko nawet od bocznej alejki, stoi domek numer 3/9. Jest to jeden z niewielu domków na Jazdowie zajmowany od początku do teraz przez jedną rodzinę. Inżynier Sommer, ojciec pani Marii, obecnej lokatorki domku, pracował dla Biura Odbudowy Stolicy. Wraz z rodziną – żoną, matką i dwójką dzieci – wprowadził się na osiedle jako jeden z pierwszych. Mógł jeszcze sobie wybrać domek. Ze względu na wielkość rodziny zdecydował się na wersję z 3 pokojami i bez korytarza.

Plusy

Tutaj znalazł idealne miejsce do życia. Choć bardzo dużo pracował – sam utrzymywał powiększającą się rodzinę, a wkrótce urodziło się kolejnych dwoje dzieci, w tym obecna lokatorka – znajdował jeszcze czas na zajęcie się ogródkiem. Zawsze było dużo kwiatków – wymienia jego córka – ojciec posadził nawet parę krzaczków pomidorów, żeby mieć dla dzieci. Gruszka była wspaniała, klapsa, brzoskwinia, mirabelka – takie drzewka. Wyjeżdżaliśmy na dwa miesiące – wspomina jeszcze – pamiętam, jak ojciec nas wysyłał z mamą na wakacje nad morze, i tam nam przysyłał owoce w paczkach. Bo nas nie było tu, a były owoce…

Ojciec był zachwycony tym ogródkiem. Pracował umysłowo, projektował, a uwielbiał tu przychodzić, zjeść obiad i wyjść, coś tam robić w ogródku. Bardzo to lubił. Odprężał się psychicznie.

Dla Marii Jazdów ma również mnóstwo plusów. Zielono, komfortowo, mogę sobie w koszuli nocnej i na bosaka wychodzić rano do ogródka i jeść śniadanie. Poza tym dookoła są parki: jest Park Ujazdowski, Agrykola, to jest park mojego dzieciństwa, gdzie się zjeżdżało na sankach, no i cudowna okolica. Centrum Sztuki Współczesnej – kiedyś pamiętam, jak to były ruiny. Na ruinach Zamku Ujazdowskiego bawiliśmy się z dziećmi.

Tutaj też chodziła do szkoły podstawowej – najpierw w ceglanym, poszpitalnym budynku na terenie osiedla, potem przeniesioną do obecnego liceum Batorego.

Minusy

Któregoś dnia, jakoś w latach 60., odwiedził ojca Stanisław Jankowski, znany architekt, współpracownik z BOS-u.

Przyszedł tutaj do domku, do moich rodziców –wspomina córka – i pytał: „Panie inżynierze, czy pan by chciał lepsze mieszkanie, z wygodami? Czy pan by na to poszedł?”. A ojciec właśnie na to się nie zdecydował. 

Urokami tego miejsca mniej zachwycona była matka. Nie pracowała – zajmowała się dziećmi i prowadziła dom. Przyzwyczajona do komfortowych warunków sprzed wojny, męczyła się codziennym paleniem węglem, gotowaniem na kuchni węglowej, myciem się w balii. Przez pewien czas, kiedy dzieci były małe, zatrudniali gosposię, która pomagała zająć się domem.

Mama miała do ojca później pretensje o tę odmowę, że się musiała męczyć, że trzeba było w piecach palić, że zimą, jak były, a były srogie zimy, trzeba było bardzo wcześnie wstawać, no w każdym razie nie było tak lekko. 

Pamiętam też, że nie było łazienki, tylko ubikacja, toaleta. W toalecie było bardzo zimno, więc tata podgrzewał takim grzejnikiem, słoneczkiem.

Ciężkie warunki w fińskim domku po wojnie kontrastowały z wcześniejszym dobrobytem. Przed wojną rodzice obecnej lokatorki mieli piękne mieszkanie na Pilickiej, na Mokotowie. Rodzina Sommerów, która przybyła do Warszawy w XIX wieku z Niemiec, znana była w przedwojennej stolicy. Sommerowie prowadzili składy win na Powiślu i popularną winiarnię w Śródmieściu. W salonie domku 3/9 sporo jest jeszcze pamiątek po przodkach, a ścianę zdobi wspaniały, olejny portret prababki.

Zmiany

W latach 70. rodzeństwo zaczęło opuszczać rodzinne gniazdo – siostry wyszły za mąż, brat wyjechał za granicę. Wkrótce także zmarł ojciec – nagle, w swoim ukochanym ogrodzie. Maria została i opiekowała się ciężko chorą matką.

Za jej rządów pod numerem 3/9 zmieniło się najwięcej. Ojciec wolał żyć skromnie i oszczędnie. Wymienił tylko piece węglowe na elektryczne. Córka rozbudowała łazienkę. Wcześniej była ona tak mała, że mogła pomieścić tylko ubikację, teraz można było wstawić do niej małą wannę. Zlikwidowała w tym celu maleńką spiżarnię, która mieściła się między kuchnią a ubikacją.

Podwyższyło to znacznie komfort życia. Czas jednak biegł nieubłaganie i wygrywał z materią domku. Tekturowe ocieplenie na ścianach przestało pełnić swą funkcję, aż wiatr hulał przez ściany, jak wspomina moja rozmówczyni. Trzeba było ocieplić dom styropianem, położyć na to kolejną warstwę drewna, wymienić okna. Na to ostatnie udało się wywalczyć od miasta skromne dofinansowanie. W pewnym momencie zaczęła zapadać się podłoga w salonie – konieczny był kolejny remont.

Na remonty przeznaczyła praktycznie całe swoje oszczędności. Przyjaciele i rodzina odradzali: Nie bądź głupia, nie wydawaj, bo to nie jest twoja własność, nie wiadomo, jak długo będziesz mieszkać! 

No tak – odpowiadała –  już tak mówią od tylu lat, że nas wyrzucą… Co chwilę mówią, że może będą likwidować. Ja nie będę w nieskończoność na to czekała. Bo jak ja mam tu mieszkać?

Chciałam kuchnię jeszcze tylko zrobić – wspomina – ale już wszyscy mi mówili: Nie rób nic! Już tu nic nie rób! No, i mieli rację, że nie wydałam pieniędzy na kuchnię. Tylko zostawiłam stare szafki, jest po prostu schludnie, czysto i tyle.

Pod koniec roku 2012 postanowiła złożyć wniosek o przyznanie innego mieszkania komunalnego. Wkrótce opuści domek, w którym spędziła całe swoje życie.

Mieszkało mi się, i mieszka, cudownie. I wielki żal, i bardzo się boję tej zmiany.

Tekst: Michał Głuszek

POCZĄTKI

Babcia Ziembicka, która zamieszkała tutaj jako pierwsza, domek dostała, ponieważ pracowała w BOS. Oboje z mężem ukończyli komunikację na Politechnice i projektowali drogi.  Ci pierwsi lokatorzy, mając w pamięci, że domki w każdej chwili mogą być poddane rozbiórce starali się nie ponosić zbędnych kosztów i zrezygnowali z inwestowania w domek. Żona wnuka państwa Ziembickich, Maria Pieńkowska, wprowadzając się do domku 3/11 w połowie lat siedemdziesiątych, zastała więc wyposażenie odpowiadające standardom powojennym.

Jak ja się tutaj sprowadziłam, to przez kilka pierwszych miesięcy myłam się w misce. Bo była tylko terma pięciolitrowa. Pamiętam jak w zimie, na kuchni węglowej, gotowało si ę duże kotły z wodą i wtedy mogła być wielka kąpiel – wspomina Maria Pieńkowska. W piecach się paliło węglem, więc przyjeżdżali wozacy i zrzucali parę ton węgla do piwnicy, która jest tutaj, w domku. Właz do piwnicy jest w przedpokoju. Można sobie wyobrazić, jak to wnętrze wyglądało po wrzuceniu paru ton węgla. Oczywiście zawsze przyjeżdżali kompletnie pijani i oszukiwali, bo to nie była nigdy tona tylko mniej. Trzeba było się z nimi chandryczyć. Jak dostali „w łapę” to przywieźli prawdziwy węgiel, a nie miał węglowy. Paliliśmy w piecach i jak wracaliśmy po piątej z uczelni to zimno było tak, że trzeba było siedzieć w kożuchu i szybko rozpalać w piecu. Rozpalenie nie zawsze bywa proste. W czasach, kiedy środki ułatwiające rozniecenie grilla czy kominka w sklepach po prostu nie istniały każdy starał się wypracować własne metody. Pani Maria „wynalazła” rozniecanie ognia przy pomocy pasty do podłogi. Zawsze miałam z rozpaleniem kłopoty, więc kupowałam duże ilości pasty do podłogi i po prostu szmatę moczyłam w tej paście. To była moja metoda na szybkie rozpalenie – wspomina.

MODERNIZACJE

Domek, pozbawiony poważniejszych remontów przez ponad 30 lat, domagał się napraw i unowocześnień. Nie był przecież bytem samodzielnym. Miał przede wszystkim służyć mieszkańcom i zaspokajać ich podstawowe potrzeby bytowe. Jedną z głównych sił popychających lokatorów ku modernizacji było pojawienie się nowych, wymagających lepszych niż zastane warunki mieszkańców – dzieci.

W 1982 roku miała urodzić się córka Kasia, więc adaptowaliśmy strych, gdzie zrobiliśmy dwa pokoiki. Kiedy Kasia miała 2 lata to dobudowaliśmy łazienkę bo trzeba jakoś żyć, prawda – relacjonuje Maria Pieńkowska. Wszelkie prace remontowe w tamtym czasie osadzone były w realiach PRL-u.

Łazienkę dobudowywali mi pracownicy, którzy wtedy remontowali Zamek Ujazdowski. Tam przychodzili do pracy, a tutaj zrobili wkop, wylali podmurówkę, zbudowali łazienkę  wspomina pani Maria. Wszystkie hydrauliczne elementy, takie jak rurki czy złączki trzeba było zdobyć własnym staraniem. Używane elementy, bo w sumie tylko takie były dostępne, najłatwiej można było pozyskać na praskim Bazarze Różyckiego.

Wszystko było kombinowane i… no nie mówię, że kradzione, ale pamiętam, że jak załatwiałam wannę to za wannę, która kosztowała 4 tys. (taka kwota była na rachunku) zapłaciłam wtedy 18 tys. Przewieziona na dachu malucha wanna służy mieszkańcom domku 3/11 po dziś dzień.

Największych nakładów domek wymagał w zakresie termoizolacji. Tym bardziej, że zimą woda w rurze pod wanną bardzo często zamarzała. Tego typu awarie rozwiązywano wzywając na pomoc sąsiada, który przychodził z lut lampą, potrzymał parę minut, no i puszczało. Ale to było niebezpieczne, więc jakoś później te rury ociepliłam, owinęłam, piwnicę wyłożyłam styropianem dzięki czemu trochę mniej ciągnie od podłogi  – relacjonuje pani Maria.

Właściwie od momentu wprowadzenia w 1976 roku mieszkańcy cały czas prowadzili walkę o to by życie w tym drewnianym budynku w jak najmniejszym stopniu było naznaczone codziennym zmaganiem się z niedogodnościami. W pierwszej kolejności zaadaptowano strych, potem dobudowano łazienkę, później powiększono kuchnię, która znowu wymagała przerobienia na mały pokój, kiedy dziecko był starsze. Na koniec postarano się o ocieplenie podłogi i dachu. Niektóre zastosowane rozwiązania po pewnym czasie okazywały się nieekonomiczne i wymagały dalszej modernizacji.

W połowie lat osiemdziesiątych dodaliśmy grzałki elektryczne do z pieców węglowych i zrobiliśmy takie piece akumulacyjne. No i to już był wtedy luksus. Jednak po dziesięciu latach za ogrzewanie energią elektryczną wychodziły jakieś horrendalne sumy. Rozebraliśmy więc piec i zrobiliśmy kominek na drewno z rozprowadzeniem na pokoje.

Starano się również zadbać o teren wokół domku. W tym celu na przykład przekopano ogródek. Pod cienką warstwą ziemi znajdował się na dobrą sprawę same cegły i gruz – pozostałości po jednym z pawilonów Szpitala Ujazdowskiego.

Facet, który kopał powiedział, że gdyby wiedział to by się nigdy tego nie podjął. Nawet coś mu dopłaciłam za to kopanie. Bo to wszystko tutaj na gruzie tutaj stało.

LUKSUSY

W latach osiemdziesiątych mieszkańcy Jazdowa borykali się z podobnymi trudnościami jak większość społeczeństwa, żyjącego w rzeczywistości ciągłego niedoboru podstawowych towarów i usług. Znamiona sukcesu miało w sobie pozyskanie ekipy remontowej, czy zakupienie podstawowych elementów wyposażenia. Nieco łatwiej było tylko z zaopatrzeniem w mięso, ponieważ osiedle domków fińskich regularnie odwiedzała około pięćdziesięcioletnia kobieta zwana przez wszystkich „cielęcinową”. Zaspokajała ona nie tylko potrzeby żywieniowe okolicznych mieszkańców, ale itakże ich zmysł estetyczny:

Całe pokoje były w skórach cielęcych. Bo ona jeszcze przynosiła nam skóry. To było nielegalne, bo jak zabijała cielaka to powinna go gdzieś tam teoretycznie oddawać i skórę też. Miałam chyba z pięć skór, podobnie jak wszystkie moje koleżanki, które też u pani cielęcinowej zamawiały te skóry z cielaków, takie biało-czarne. No i to było bardzo eleganckie. Takie były czasy. Nie wiem, czy bym teraz taką skórkę położyła. Ale wtedy to było przy fotelach kontikach, te skóry cielęce. W latach osiemdziesiątych no to rzeczywiście było super.

PRZYJACIELE

W domku 3/11 zawsze były psy. Pierwsza była bokserka, która miała 16 lat, później była rotwajlerka, którą ktoś ukradł. Poszukiwania przy pomocy jasnowidza niestety nie przyniosły rezultatu. Kolejnym pieskiem był dog niemiecki, a właściwie dożyca. Była ogromna. Jak stawała mi na ramionach to wystawała nad głowę.  Mam nawet takie zdjęcie jak stoi na furtce i z pół metra ponad furtkę wystaje – wspomina właścicielka. Obecnym, czwartym już psim mieszkańcem domku 3/11 jest pies samurajów – Tosainu, dla przyjaciół Tosia.

Czeszę ją codziennie. Ona dostaje szału i warczy. Generalnie na wszystko warczy. Ale jak w odwiedziny przychodzi ktoś znajomy to przynosi misia i się wita – opowiada o pupilce pani Maria.

Tosia, podobnie jak każdy z domowników, ma swoje upodobania i słabości. W przypadku ważącej około 60 kilogramów Tosi jest to spanie na stole w czasie nieobecności domowników.

Ja to sobie tłumacze tak, że ona pilnuje domu i jak ona leży na tym stole to ona widzi wszystko – tłumaczy Tosię pani Maria.

Tak duży pies wydaje się być niezbędnym elementem wyposażenia domku fińskiego na osiedlu Jazdów ponieważ, jak mówią sami mieszkańcy: tak się człowiek czuje bezpieczniej. Nie tylko pilnuje domu. Ostrzega, kiedy w nocy na terenie osiedla dzieje się coś niepokojącego. Pozwala bezpiecznie obejść teren i sprawdzić, czy ktoś nie włamuje się do jednego z opuszczonych domków.

SŁABOŚCI

Wszyscy mieszkańcy tego domku ulegają pokusie gromadzenia. Najmłodszy, Andrzej w swej kolekcjonerskiej historii ma już na koncie m.in.: karty telefoniczne, stare aparaty fotograficzne, porzucone dyski twarde, z których starał się odzyskiwać dane. Kolekcja męża pani Marii już dawno temu przekroczyła liczbę trzystu brzytew. Z kolei pani Maria największym sentymentem darzy stare wagi: No, nie wiem jak kupiłam pierwszą wagę. Ale jak już kupiłam pierwsza wagę to kupiłam następną i nie wiem w jaki sposób, ale tych wag zrobiło się pięćdziesiąt parę. – opowiada. Inna kolekcja, to małe wizytowe torebki. Podobnie jak brzytwy i wagi stanowią niekonwencjonalną dekorację salonu. Czasem wydaje mi się, że te fińskie konstrukcje są bardziej gumowe niż drewniane.

Tekst: Daniel Kunecki

Pani Barbara Wrzesińska, wybitna aktorka teatralna i filmowa, lokatorka tego domku, chociaż niechętnie, zaczyna już myśleć o wyprowadzce. Co będzie w stanie zabrać ze sobą do nowego, z pewnością mniejszego mieszkania, które przydzieli jej miasto?

Wnętrze jest pełne pamiątek. Tu porcelanowy słonik, tam haft krzyżykowy przedstawiający dwa łabądki na stawie, który podarowała jej gosposia, suknie i kapelusze, które zostały po spektaklach teatralnych, cudowne, drewniane płaskorzeźby na okapie – pozostałość po szafie pewnego zakopiańskiego twórcy, w końcu i obrazki od wnuczka…

Śmietnisko osiedla

Zanim się tu wprowadziła w 1987 roku, wszystko wyglądało całkiem inaczej. Opuszczony przez jakieś dwa lata domek był praktycznie w ruinie.

Jeszcze ci stawiający te domki obijali je z zewnątrz, żeby było cieplej, taką płytą pilśniową i na to taki papier – szary, pakowy, gruby, który malowano na biało. No, było to dosyć paskudne. Bo białe domki są piękne, ale to był prymitywizm bez uroku. Zresztą kiedy dostałam ten domek, farba była już zmyta przez deszcze i śniegi. No, i te papiery – fruwały takie poprzyczepiane, podarte. Tak, że wyglądało to tragicznie.

A ogród?

To było śmietnisko osiedla, tu były jakieś miski, nocniki, bo nie było żadnego ogrodzenia i taka glina wyjeżdżona, rozjeżdżona jakimiś motocyklami, rowerami, samochodami. Takie śmietnisko.

Dozorca ponoć trzymał w domku miotły, ale jego stanem nie zawracał sobie głowy. Kiedy pani Barbara przyszła pierwszy raz obejrzeć swoje przyszłe mieszkanie, znalazła w piwnicy sedes i wannę – zapadły się przegniłe legary w łazience.

Mimo wszystko przez półtora roku starała się dostać przydział na domek. Jako matce wychowującej samotnie dwóch synów, a do tego artystce, przysługiwał jej większy metraż. Starania przyniosły dobry skutek, ale remont oczywiście musiała wykonać na własny koszt. Jak dziś wspomina, mogła za pieniądze włożone w niego przez dwa lata kupić wtedy przynajmniej kawalerkę.

W środku zachowała oryginalny układ, powiększyła tylko maleńką kuchnię, likwidując jedną ścianę. Zerwała tandetne obicie domku, trzeba było załatać dziury w ścianach, ocieplić domek, wymienić belki w podłodze, uporządkować ogródek. Musiała się też ogrodzić, bo:

Był tu żywopłot. Kawałki żywopłotu zostały. Zrobiłam według tego żywopłotu ogrodzenie, ponieważ ten remont musiałam zrobić na koszt własny. W tym czasie cement, cegły, jakieś kafle, tego wszystkiego się nie kupowało tylko  zdobywało. I teraz, jak ja to zdobyłam, ten cement, taczkę – wszystko mi kradli! Do tego stopnia, że mi ukradli garnek z kapustą młodą na nóżce cielęcej i z koprem. Garnek, który wystawiłam, żeby mi przestygł, na noc pod drzwi. Taki żeliwny, pod szklaną, ciężką pokrywką. I razem z garnkiem to ukradli. Rozumie pan, kradli wszystko! Ukradli taczkę moją, pożyczyłam taczkę od sąsiadów. To ukradli i ich taczkę następnego dnia. Ukradli mi cały cement, ukradli mi kafle. Facet z kiblem na głowie szedł, z sedesem – ktoś go tu złapał z sąsiadów.

Ogród i psy-potwory

W końcu jednak udało się zakończyć remont, a pani Barbara zaczęła spełniać swoje marzenia o idealnym ogrodzie. Uwielbia połączenie błękitów i zieleni, więc z Anglii przywiozła pięknie kwitnące na niebiesko krzewy Caenothus. Niestety nie wytrzymały naszych zim, a że w Polsce brak jakoś niebieskich kwiatów, pomalowała na turkusowo ogrodowe meble z wikliny. Wyglądało to bajecznie, ale jeszcze piękniej się zrobiło, kiedy wiatr powalił wielki, wygięty jawor w ogrodzie. Z jego pnia powstał łuk, jakby brama, który pani Barbara obsadziła rdestem Auberta – szybko rosnącym i pięknie kwitnącym pnączem. Jak ludzie przechodzili – wspomina pani Barbara – stawali i mówili z zachwytem: Boże! Kto to tak pani pięknie urządził?! 

Postanowiła mieć również psy. Duże psy. Basia wybrała psy, a psy wybrały ogród – skomentowała potem jej mama. Zniszczyły wszystko. Nie opłacało się sadzić już kwiatów, więc aktorka postawiła na drzewa i krzewy – trzmielinę, niskopienną brzózkę, karłowatą jarzębinę i wspaniałą magnolię – Ma takie kwiaty – opowiada o niej właścicielka – które są w środku ciemnoróżowe, aż fioletowe, potem się robią bladoróżowe i na końcu są białe. I takie duże – wyglądają jak stado dużych gołębi, które obsiadło gałęzie.

Inne domki

Barbara Wrzesińska nie pojawiła się na osiedlu przypadkiem. Od lat przyjaźniła się z – byłymi już teraz – mieszkankami, później w telewizji poznała Krzysztofa Baumillera, który mieszka na Jazdowie do dzisiaj. Miała też na osiedlu swoją krawcową.

Krawcowa mieszkała naprzeciwko Wiktora Gesslera, architekta, z którego żoną pani Barbara się przyjaźniła. Wcześniej jednak miała domek fiński na zlikwidowanym już osiedlu na ul. Szwoleżerów. Właśnie w czasie rozbiórki tamtego osiedla na początku lat 70. odwiedziła ją pani Barbara.

Mieliśmy taką działkę rekreacyjną z funduszu ziem – wspomina – kupiliśmy na Mazurach. Chcieliśmy coś tam na lato postawić. I ja miałam jedno zapamiętane – w ogóle na budownictwie nic się nie znam – że najdroższa to jest stolarka. Czyli okna i drzwi. Kiedy rozbierali te domki, akurat szłam do krawcowej, zapytałam ich, czy by mi nie sprzedali takich okien. A oni mówią: – No, pewno, że możemy. Ale niech pani cały domek se kupi!

Tak stała się właścicielką domku fińskiego, zanim nawet pomyślała, że kiedyś będzie w takim mieszkać na stałe. Rozebrany domek na Mazury przewieźli jej dwaj bardzo znani dziennikarze. Redakcyjnym samochodem z drukarni. W sobotę i niedzielę. I sami prowadzili ten samochód.

Parę lat później miała realną szansę na zamieszkanie na Jazdowie – przyjaciółka, której mocno starsi rodzice się chcieli się wyprowadzić (ona sama wyjeżdżała do Paryża), zaproponowała pani Barbarze zamianę domku na jej mieszkanie. Zapał do przeprowadzki ostudził jej ówczesny mąż – powiedział, że wszystkie domki mają być rozebrane w ciągu 2 lat… Kilkanaście lat później, już bez męża, ale z dziećmi, wprowadziła się do wciąż stojącego domku 3/4.

Ten domek, tylko wcześniej

Przeszłość domku 3/4 ginie w mrokach historii. Wiadomo tylko, że ostatnimi lokatorami przed panią Barbarą byli niejacy państwo Filipczakowie. Obecna mieszkanka próbowała się czegoś na ich temat dowiedzieć.

Z tego, co wie, byli filharmonikami, grali na skrzypcach. Sąsiadka, która spędziła na Jazdowie całe życie, wspomina z kolei, że to inżynier Filipczak dostał ten domek w 45. roku. W każdym razie obecna lokatorka nie poznała ich nigdy osobiście, kiedyś jednak zaczepiła ją jakaś pani w średnim wieku: – Pani Barbaro, mieszka pani w domku, w którym ja się urodziłam – powiedziała. Ona sama wyprowadziła się stamtąd wcześniej, potem zmarła jej matka, a ojciec ze względu na wiek nie był w stanie sam zająć się domkiem. Od tamtego czasu domek 3/4 czekał już na panią Barbarę.

Dużo później, czyli przyszłość

Jeśli tylko byłaby taka możliwość, pani Barbara chętnie zostanie w domku. Tak prezentuje idealną przyszłość Jazdowa:

Powinni nas tutaj zostawić w świętym spokoju, tych parę domków. Bo to już naprawdę niewiele osób zostało… Oczywiście, że należałoby może zmniejszyć te ogródki, ujednolicić ogrodzenia. 

Osiedle przyciąga spacerowiczów – mogą się tutaj położyć na trawie, przyjść z psem, co nie jest możliwe w wielu parkach. Marzy jej się symbioza mieszkańców osiedla z odwiedzającymi to miejsce:

Czasami ktoś pyta, czy szklankę wody może dostać. Mówię, że może też być herbata, czasem zapraszam do ogródka. Oczywiście są tu jakieś budki czy kioski, ale rzeczywiście dosyć daleko. Mieliśmy tutaj życzliwość zawsze dla ludzi. Więc czy nie można spróbować zostawić nas tutaj, razem z tą naszą życzliwością?

Panowie! Indianie mają swoje rezerwaty w Ameryce. Potraktujcie nas jak coś pomiędzy Parkiem Jurajskim z dinozaurami a rezerwatem Indian!

Tekst: Michał Głuszek

Domek noszący aktualnie numer 3/12 przez całe 68 lat swojego istnienia zamieszkiwany był przez tę samą rodzinę – teraz już w czwartym pokoleniu. To tutaj zamieszkali w 1945 roku państwo Witkowie znani na osiedlu jako hodowcy najlepszych warzyw.

Historię domku i rodziny opowiedzieli mi jego aktualni lokatorzy, państwo S. – Joanna, de domo Witek, i jej mąż Marcin. Źródłem historii były dziecięce wspomnienia Joanny i pamiętnik jej dziadka, który znalazła na strychu, kiedy się wprowadzała.

Rodzina Witków pochodziła z Lubelszczyzny. Pan Witek, dziadek Joanny, zaraz po wojnie szukał pracy w Łodzi, ale na stałe udało mu się zaczepić dopiero w Biurze Odbudowy Stolicy. Pracował tam jako kopista. Szybko też dostał przydział na domek dla całej rodziny i mógł już sprowadzać swoją żonę i maleńką córeczkę. Nie była to taka prosta sprawa – w tamtych czasach ciężko było zorganizować transport. Udało się to dopiero po jakimś miesiącu – kolega z BOS-u jechał w tamte okolice coś załatwiać i to on zabrał żonę i córkę pana Witka z całym dobytkiem.

Warzywnik

Może to ciężka sytuacja po wojnie, a może i wiejskie pochodzenie Witków sprawiło, że od samego początku zajęli się uprawą ziemi. To była ich pasja. Na tyłach domku powstało prawie że profesjonalne gospodarstwo rolne.

„U państwa Witków wszyscy zaopatrywaliśmy się w najlepsze warzywa i owoce. Ogrodnictwo było wyłącznie pasją, bo pan Witek pracował w Biurze Odbudowy Stolicy” – cytuje czyjeś wspomnienie „Gazeta Stołeczna”, chociaż myli adres domku. Marcin potwierdza:

Większość sąsiadów, tych starszych, wspomina te warzywka dziadka. Nieraz, jak się spotkamy, to mówią: O, to rzodkieweczki takie były przecież!

Cała ta część za domem była warzywna – opowiada Joanna. – Wszyscy sąsiedzi się tutaj zaopatrywali: nowalijki, pierwsze ogórki, pierwsze pomidory. Dziadek miał dwie szklarnie i wszędzie grządki: rzodkiewka, sałata, wszystko. Bardzo to lubił. Taki odpoczynek po pracy. No, i to był dodatkowy dochód. […] Był też agrest, porzeczka, maliny, truskawki. Natomiast przód domku to było królestwo mojej babci, która uprawiała kwiaty. Tu różyczki, tu floksy, bez… 

Obok grządek, na tyłach domku był także mały sad – śliwa węgierka, grusza, dwie wiśnie, brzoskwinia, która jeszcze do niedawna pięknie rodziła. Teraz został z sadu już tylko orzech włoski i jabłonka. Sadzona przez mojego tatę – mówi Joanna. Za to ciągle – przez tyle lat! – rosną tulipany zasadzone przez dziadków.

Lokatorzy

Parę lat po zamieszkaniu w domku, na początku lat pięćdziesiątych dla państwa Witków przyszły trudne czasy. Do ich domku dokwaterowano drugą rodzinę. Witkowie żyli w jednym pokoju – ich dwoje z trojgiem dzieci, a w drugim zamieszkali nowi lokatorzy. Kuchnia i maleńka łazienka były wspólne. Jakieś dziesięć lat ciasnoty, popijaw, które prowadziły do codziennych konfliktów.

Dziadkowie mieli wielkie problemy –opowiada Joanna – bo tamci chcieli domek w końcu dla siebie. Dziadek pisał różne podania, prośby i w końcu się wyprowadzili. I wtedy wspominają, że w końcu odżyli!

Od tego czasu Witkowie mogli się cieszyć większą przestrzenią. Tu młodość spędził ojciec Joanny. Także i ona sama przeżyła w domku pierwsze lata swojego życia – jej tata jeszcze przez kilka lat po ślubie mieszkał na Jazdowie. Potem wyprowadził się z żoną i córką do wynajmowanego mieszkania w Śródmieściu i dopiero w 83. udało im się dostać mieszkanie na świeżo wybudowanym osiedlu Gocław. Przez całą młodość Joanna często przyjeżdżała z rodzicami w odwiedziny do dziadków.

Tak, tutaj bywaliśmy bardzo często. To, co zapamiętałam, to dziadek – te wszystkie truskaweczki, malinki. Babcia natomiast piekła ciasteczka kruche z cukrem, miała taką puszkę, taki garnek… Pamiętam dziadka jak siedział i kroił chleb suchy dla kaczek, żeby w parku można było karmić… Tak, tutaj rodzice co weekend przyjeżdżali, w karty grali… Już potem moja siostra też tutaj. Dzieciństwo to tutaj głównie spędzaliśmy.  Ile się tam dało, no to najczęściej tutaj przyjeżdżaliśmy. Cały ten teren, to wszystko znaliśmy.

Nawet kiedy byłam w ogólniaku – wspomina – babcia już nie żyła, ale u dziadka urodziny wyprawiałam w ogródku, dla znajomych. I zawsze się śmiałam, że jak już tutaj przyjadę ze znajomymi, to dziadek wszystkich porywał. Bo miał taki dar opowiadania różnych historii, że każdy go słuchał. 

W latach osiemdziesiątych, po śmierci obojga państwa Witków, w domku pozostała ich córka, ciotka Joanny. Coraz starsza i schorowana, nie mogła zając się domem. Ogród całkiem zarósł, domek też nie był w najlepszym stanie. Zmarła nagle w 2001 roku. Po niej przydział „odziedziczyła” Joanna.

Zmiany

Marcin, mąż Joanny: Ja pochodzę ze Szczecina, żona warszawianka, poznaliśmy się w Bieszczadach.

Pobrali się w 99. roku i przez pierwsze lata mieszkali w wynajmowanym mieszkaniu w Szczecinie, gdzie Joanna studiowała technologię żywienia. Kiedy pojawiła się szansa zamieszkania w fińskim domku na Jazdowie, przyjechali do Warszawy. Przez kilka pierwszych miesięcy musieli jednak mieszkac na Gocławiu, u mamy Joanny. Dom wymagał generalnego remontu. Sami wymienili legary pod łazienką i kuchnią. Przy okazji zresztą powiększyli tę pierwszą kosztem tej drugiej.

Łazieneczka, kibelek, był bardzo mały. Szerokości 2 metry na metr – opowiada Marcin. – I tam była taka wanna żeliwna, taka wysoka wanna. I był tylko kibelek, i nad kibelkiem olbrzymi bojler. I to wszystko, co się tam mieściło.

Cały dom trzeba było „odświeżyć”. Wymienili instalację elektryczną, wszystkie rury… i można się było wprowadzać.

Zamieszkali dokładnie 1 sierpnia 2002 roku. Wcześniejszy, prawie półroczny remont, to, jak się okazało, dopiero początek pracy przy domu i zmian. Po dziesięciu latach, jak mówią, udało im się urządzić tak, jak chcieli.

Największe zmiany to dobudowanie sporej werandy na tyłach domku i adaptacja strychu na dwa pokoje dla synów. (W sumie możemy już to wszystko mówić, bo i tak złożyliśmy wniosek o zamianę mieszkania – śmieje się Marcin). Nowi lokatorzy zmienili też system ogrzewania – zlikwidowali kaflowe piece z elektrycznymi grzałkami i teraz palą drewnem w kominku. Wielką pracę włożyli w ogród – teraz pełniący już tylko funkcję ozdobną i rekreacyjną.

Zwierzęta

Wielki ogród to więcej możliwości kontaktu z naturą. Na przykład jakiś czas temu pod domkiem swoje legowisko zrobił sobie jeż. Państwo S. którejś zimy zamontowali w ogrodzie karmnik i tak narodziła się ich nowa pasja – obserwacja ptaków. Marcin skrupulatnie wypisał wszystkie gatunki, które udało im się przyuważyć. Obok powszechnych w mieście wron siwych, kosów, srok, kawek, szpaków, sikor (modrych i bogatek) i mazurków (nie wróbli!) na liście znalazły się takie gatunki jak: gil, zięba, dzwoniec, grubodziób, kowalik, sójka, różne gatunki dzięciołów, rudzik, kwiczoł, czyżyk, strzyżyk, mysikrólik i pełzacz ogrodowy. Czasem wpadają kaczki z pobliskiego Parku Ujazdowskiego, raz nawet zaleciał bażant, ale wrony szybko przegnały intruza.

W czasie mojej rozmowy z mieszkańcami domku, po ogrodzie hasały dwa psy – jeden „tutejszy”, drugi podrzucony przez wujka, który wyjechał na urlop. Pani Joanna przypomina sobie o innych zwierzętach, które zasiedlały domek w przeszłości. Przez wiele lat jej dziadkowie mieli kundelka (Jak on się nazywał? Nie pamiętam), o którym wie tylko z opowiadań ojca. Były też – uwaga – kury:

Pamiętam, kiedy byłam dzieckiem – wspomina – babcia miała przez jakiś czas tutaj taką zagrodę i były kury. Później to jakoś zlikwidowali i mieli jedną kurę, której nie mieli serca nawet już na ten rosół. Bo ona jak pies chodziła za babcią. I pilnowała domu, i w sumie zdechła tak ze starości.

Państwo S. powoli szykują się do wyprowadzki. Pod koniec 2013 roku miasto przyznało im mieszkanie komunalne na Muranowie. Tak zakończy się historia rodziny Witków z Jazdowa. Pod domem zostaje jeż, w ogrodzie – tulipany sadzone przez dziadka.

Tekst: Michał Głuszek

Kiedy architekt Jerzy Gieysztor wprowadzał się na osiedle przy Górnośląskiej 45 (dziś Jazdów), był jednym z pierwszych lokatorów. Dlatego mógł wybrać sobie domek. Zdecydował się na taki, który postawiono stosunkowo blisko Parku Ujazdowskiego, ponieważ tylko ta część osiedla była wówczas zielona: rosło tu sporo rozmaitych krzaków i stare drzewa, które latem dawały cień. Po drugiej stronie obecnej ulicy Jazdów dużych drzew wówczas nie było.

Pod jednym dachem

Jako bratanica pierwszego gospodarza, pani Danuta Gieysztor-Rosa, jest związana z domkiem przy ul. Jazdów 3/17 od samego początku jego istnienia. Mój wujek, architekt, mieszkał od tu od ’45 roku, a ja często tutaj przyjeżdżałam – opowiada.  Nieomal od pierwszych chwil, kiedy wujek się wprowadził, każdy pobyt w Warszawie spędzałam tutaj.

Po wojnie, jej ojciec został nadleśniczym w Borach Tucholskich. Z domu do szkoły było osiem kilometrów i codzienne dojazdy, zwłaszcza zimą, były niemożliwością. Mowy nie było o tym – mówi pani Danuta. – Zwłaszcza, że wtedy nie było samochodów. Ojciec mógłby mnie dowozić tylko bryczką z parą koni. No, nie było mowy. Więc po prostu zamieszkałam u wujka i chodziłam do szkoły w Warszawie. To był 1948 rok.

Kiedy Jerzy Gieysztor wybierał domek, musiał dokonać wyboru spośród mniejszych, dwupokojowych drewniaków. Wujek dostał domek na cztery osoby. – tłumaczy bratanica – Na siebie z żoną, córkę Elżbietę i teściową. No i wobec tego dostał ten mniejszy domek. Jak ktoś miał dwoje dzieci czy dwoje teściów na przykład, to dostawał ten trochę większy domek. Tymczasem, dość szybko, pod jednym dachem zamieszkało tu siedem osób. Ja chodziłam do szkoły i mój kuzyn też chodził do szkoły i też tutaj mieszkał, u wujka. I jeszcze jeden kuzyn, który studiował, też zamieszkał u wujka, z tym, że on spał na strychu.

Wspólne mieszkanie bardzo zbliżyło rodzinę. Zwłaszcza najmłodsze pokolenie zżyło się ze sobą jak rodzone rodzeństwo.

Wielofunkcyjne cudo

Sytuacja wyglądała więc następująco: na strychu sypiał student Jurek, w kuchni, na rozstawianym łóżku, babcia Janina, a w mniejszym pokoju trójka dzieci. Gospodarz z żoną zajmowali duży pokój. Pani Danuta przywołuje z pamięci dawny rozkład pomieszczenia, w którym rozmawiamy: To było tak, że tu stał tapczan, a tu stał fortepian, bo ciocia była muzykiem po konserwatorium. Wujek zresztą też był kompozytorem. Poza tym, że był architektem, skończył też studia w wyższej szkole muzycznej. No i tu stał rajzbret, na którym wujek kreślił. I tyle. Tyle wszystkiego było. Jeszcze pies, Szarutek, taki wilk szary, którego wujkowie mieli, biegał. 

Rozglądam się po pokoju, który kilka lat temu został rozbudowany. Stoi w nim pianino, stolik i fotele. Jest ładnie i przestronnie. W tle gra muzyka klasyczna. Wrażenie pełnej harmonii psują trochę kartonowe pudła, zapowiadające rychłą wyprowadzkę. Próbuję sobie wyobrazić jak wyglądał ten pokój w czasach, gdy był prawie o połowę mniejszy, a spełniał tyle funkcji na raz. Był przecież jednocześnie salonem, małżeńską sypialnią i pracownią. I mieścił jeszcze fortepian.

Po powstaniu, po tym, jak nas wygonili Niemcy i jak mieszkaliśmy tak, że wszy maszerowały po ścianach szeregami, to ten domek w ’45 roku, to było cudo – wspomina rozmówczyni, jakby czytając w moich myślach.

Domek, podobnie jak wszystkie na Jazdowie, był otoczony ogrodem. Pani Janina hodowała w nim kwiaty, ale też pomidory, sałatę i inne podstawowe warzywa. Były tez jabłka i gruszki, które do dzisiaj są u sąsiadów. A sąsiadami byli w zasadzie wyłącznie architekci. Najbliżej mieszkali Halina i Zygmunt Skibniewscy. Ich dawny domek został rozebrany w 2012 roku.

Ciągłość

Na początku lat sześćdziesiątych Jerzy Gieysztor, wraz z najbliższą rodziną, opuścił osiedle  domków fińskich. Przeprowadził się niedaleko, na Plac Trzech Krzyży. Na Jazdowie została jego bratanica, która w tym czasie akurat wyszła za mąż.

To było najbardziej racjonalne rozwiązanie, a poza tym, ja byłam przyzwyczajona do domku fińskiego i nie miałam najmniejszej ochoty stąd się wyprowadzać – opowiada pani Danuta. – Wyglądało to tak, że początkowo, teściowa wujka mieszkała z nami. Ale bardzo krótko, bo się przeprowadziła do wujka. A myśmy tutaj już sami mieszkali. Wkrótce mieszkańcom urodziły się dwie córki, a z czasem także wnuki. Domek ponownie zapełnił się ludźmi. Mieszkańcy bardzo długo nie wprowadzali żadnych zmian. W 1963 roku, już po wyprowadzce wuja, pani Danuta z mężem powiększyli toaletę tak, że powstała mała łazienka. Dzięki temu, nie musieli już korzystać ze wspólnej łaźni. Dopiero kilka lat temu powiększyli duży pokój i dobudowali małe pomieszczenie, które gospodyni nazywa garderobą. Okien nie zdecydowali się wymienić. Dzięki temu, domek 3/17, chyba jako jedyny na osiedlu, ma oryginalne skrzynkowe okna, wykonane z drewna.

Pasieka i ogród

Mąż pani Danuty od razu polubił to miejsce. Jest bardzo aktywną osobą, a wśród jego licznych pasji znajduje się pszczelarstwo. Przez lata hodował na Jazdowie pszczoły. W pewnym momencie miał nawet piętnaście uli. Stopniowo jednak zmniejszał ich liczbę i w końcu zostawił tylko dwa, na własny użytek.

Ule w Warszawie mają to do siebie, że wbrew pozorom są bardziej ekologiczne, mimo tego co się tutaj dzieje, aniżeli na wsi – zapewnia jego żona. –  My mamy taką chałupkę na wsi i tam prawie nie ma miodu. Dlatego, że chłopi, siłą rzeczy, posypują tam różnymi chemikaliami i te pszczoły się niszczą. A nawet jak przylecą do ula, to ten miód jest, szczerze mówiąc, nienajlepszej jakości. A tutaj! Zbadaliśmy nasz miód. I okazało się, że jest najwyższej klasy. O wiele lepszy, aniżeli ten wiejski. No, ale teraz już zlikwidowaliśmy te dwa ostatnie ule – wzdycha.

Decyzja o wyprowadzce sprawiła, że w 2013 r. mieszkańcy  przestali pielęgnować ogród, w którym zawsze spędzali bardzo dużo czasu. Mieli zadbany trawnik, kwiaty i meble ogrodowe. Miałam tutaj takie bardzo ładne cztery fotele. I bardzo ładny stół, który córce oddałam. Leżaki, różne rzeczy. Ja byłam redaktorem – wyjaśnia gospodyni, która ukończyła studia historyczne –  pracowałam dwa razy w tygodniu. To znaczy, pracowałam cały czas, ale do redakcji chodziłam tylko dwa razy w tygodniu. Więc pracowałam w domu, z wyjątkiem tych dwóch dni w tygodniu i w związku z tym, praktycznie rzecz biorąc siedziałam i na zewnątrz pracowałam. 

W ogrodzie, jak na Jazdów przystało, był zawsze spory zwierzyniec. Dawniej były i dudki, i dzięcioły. I gile przylatywały zimą. Kosy były. U nas tutaj zawsze był taki zaprzyjaźniony kos, który siadał na dachu i śpiewał. No mnóstwo, mnóstwo pięknych ptaków było. (…) Jeż tutaj, u nas pod domem, zrobił sobie gniazdo. I tam miał cztery jeżyki małe. Ten nasz pies, drań, odkrył to gniazdo, w zeszłym roku i wyrzucił te wszystkie małe jeżyki. Strasznie szczekał. Myśmy tam przylecieli, zobaczyliśmy, że są jeżyki, schowaliśmy psa. Ogrodziliśmy jakoś, żeby on tam nie mógł wchodzić. A jak już te jeżyki były większe, wszystkie wynieśliśmy tam, gdzie nie ma psów.

Nieproszeni goście

Oprócz niewątpliwych uroków mieszkanie na osiedlu parterowych drewniaków ma swoje słabe strony. Pojawiali się więc złodzieje i podglądacze, w pustostanach melinowali się pijacy. Także niektóre zwierzęta były nieproszonymi gośćmi, których po latach wspomina się jednak z rozbawieniem.

Mieliśmy tutaj tapczan – pani Danuta wskazuje narożnik większego pokoju.- Kiedyś leżałam na tym tapczanie, już w nocy. Mąż spał, a ja czytałam jeszcze książkę. I raptem, jakiś szmer usłyszałam. Patrzę, paliło się światło, a tu na środku, w takim kółku, biegają myszy, ze trzydzieści chyba. Ogonek przy pysku, pysk przy ogonku. W takim kółeczku biegają. Dlaczego? Do dziś tego nie wiem. Ja dziko wrzasnęłam. Mąż wyskoczył. One gdzieś znikły. I właściwie, to parę lat temu dopiero, kiedy u nas zaczęła się zawalać podłoga i administracja zrobiła nam nie tylko nowe legary w pokoju, w kuchni, i w korytarzu, ale jeszcze położyła tutaj taką wełnę mineralną, skończyły się myszy. Natomiast, jak oni to robili, to okazało się, że pod domem, ale nie w piwnicy, bo tu jest piwnica, ale nieduża, a wszędzie indziej są puste przestrzenie pod domkiem i w tej pustej przestrzeni było gniazdo szczurów. Moja rozmówczyni mówi, że to odkrycie było wyjątkowo nieprzyjemne, choć zaraz przypomina sobie historię z późnych lat czterdziestych, kiedy to w domku był taki zaprzyjaźniony szczur, Karol. I ciocia jak wchodziła do piwnicy, to waliła pokrywkami, żeby szczur się schował. Mowy nie było. Kiedyś ktoś cioci powiedział, że trzeba zrobić kartofle z masłem i ze śmietaną i dawać mu przez tydzień, a potem włożyć truciznę. Ciocia tak robiła, po czym tego dnia, kiedy dodała truciznę, szczur nie tknął tych kartofli. Także karmiła go przez tydzień masłem, śmietaną i kartoflami – śmieje się pani Danuta.

Pakowanie

Pakowanie się po przeszło sześćdziesięciu latach jest bardzo trudne. Te wszystkie rodzinne historie i historyjki, a jest ich całe mnóstwo, składają się niemal w całe życie. Trzeba przetrząsnąć cały strych, pełen pamiątek, zdecydować co już się nie przyda, a co zabrać, zapakować to do pudeł. Pod koniec lata 2013 r. pani Danuta Gieysztor-Rosa opuściła dom, w którym mieszkała jeszcze jako dziecko i w którym  później wychowała własne dzieci. Choć mieszka dość blisko, stara się go nie odwiedzać, bo takie wizyty są dla niej przykre. Przychodzącą wciąż na Jazdów korespondencję odbiera mąż.

Tekst: Małgorzata Kunecka

Domek, który do grudnia 2012 roku stał pod adresem. Jazdów 7/8, na osiedlu potocznie nazywany jest „domkiem zbieracza”. Mieszkał w tym domku pewien pan, jak głosi miejscowa legenda: prosty człowiek, ideowy komunista, który mówiąc kolokwialnie zwariował. Człowiek ten wygrał kiedyś w loterii państwowej samochód – syrenkę. Był przekonany, że jest to wielka nagroda za wieloletnią, lojalną służbę na rzecz Polski Ludowej. Pewnego razu, w okresie stanu wojennego, w trakcie godziny milicyjnej, kiedy nie można było wychodzić z domu, ta syrenka mu zniknęła. Było oczywiste, że osobą, która mogła ukraść ten samochód musiał być jakiś milicjant. Lokator, któremu samochód skradziono zdawał sobie z tego sprawę. Nie mógł to być nikt inny i jego świat się zawalił. Ponoć to właśnie doprowadziło go do szaleństwa, które skutkowało tym, że przez lata zbierał różne śmieci i rzeczywiście w ten sposób ten jeden domek doprowadził do upadku – relacjonuje sąsiad.

Tekst: Daniel Kunecki
Zdjęcia pochodzą ze strony https://www.facebook.com/jazdow

Domek 7/30 należy do tych nielicznych, które cały czas zajmowali członkowie jednej rodziny. W 1945 roku wprowadziła się tam Józefa Maleszko, pracująca w Biurze Odbudowy Warszawy. Jej wnuczka (wraz z mężem) wyprowadziła się z domku w listopadzie 2012 roku. To z nimi właśnie miałam okazję porozmawiać o Jazdowie prawie rok po ich wyprowadzce.

Trudne początki

Ma tu pani żywą historię – żartuje pan Andrzej, wskazując na żonę. Pani Małgosia nie tylko bowiem mieszkała w domku fińskim przez prawie całe swoje życie, ale to właśnie w nim przyszła na świat w 1951 roku. Jej mama miała wtedy 18 lat, ojciec był o kilkanaście lat starszy. Poznali się w Krakowie w czasie II wojny światowej. Po wojnie babcia i mama wróciły do Warszawy, skąd pochodziły. Po pewnym czasie ojciec pani Małgosi postanowił je odszukać. Przyjechał do stolicy i odnalazł ich adres w biurze meldunkowym.

Pani Małgosia opowiada, że na samym początku domek był bardzo ubogi: tylko ubikacja, zimna woda i piece. Trzeba było myć się w misce. Węgiel przywożony przez wozaków trzymano w piwniczce, na strychu suszono pranie. Wnętrze ścian pokrywała izolacyjna tektura, przypominająca grubą tapetę, pomalowana w nierównomierne szlaczki. Na zewnątrz rodzina hodowała kury i króliki.

Oprócz babci i rodziców pani Małgosi w domku mieszkała także starsza pani z około czterdziestoletnią córką. Pani Małgosia nie pamięta, kiedy dokładnie zostały one dokwaterowane. Współdzielenie domku prowadziło do wielu spięć i awantur. Najwięcej kłótni dotyczyło korzystania ze wspólnej kuchni, przedsionka i ubikacji – ciągłego kręcenia się po nich i niesprzątania po sobie.

Sytuacji nie poprawiła wyprowadzka rodziców pani Małgosi na początku lat sześćdziesiątych, gdy jej ojciec otrzymał propozycję nowej pracy i razem z żoną przeniósł się do mieszkania w Alejach Jerozolimskich. Pani Małgosia została z babcią na Jazdowie; nadal dzieliły domek z dokwaterowanymi współlokatorkami. Choć mieszańców domku 7/30 ubyło, to konflikt i tak narastał. Ciągłe awantury – tak opisuje ten okres moja rozmówczyni. Starsza pani i jej córka wyprowadziły się dopiero w połowie lat sześćdziesiątych, gdy pani Małgosia miała 15 lat.

Najładniejszy domek, jak pudełko

Pani Małgosia i pan Andrzej pobrali się na początku lat siedemdziesiątych. Ona była zatrudniona jako ekonomistka w urzędzie, on, z wykształcenia inżynier, pracował w różnych zawodach. Przez kilka pierwszych lat małżeństwo mieszkało z babcią na Jazdowie. Potem zdecydowali się wyprowadzić i przez osiem lat wynajmowali mieszkanie na Woli. Na Jazdów wrócili już po śmierci babci. Wtedy też zaczęli domek remontować. Wcześniej nie chcieli tego robić, ze względu na babcię. Trochę dlatego, jak podkreśla pani Małgosia, żeby jej serca nie ranić, że coś tam robimy, że coś burzymy. Jednak ważna była też różnica w sposobie traktowania domków przez przedstawicieli pierwszego i następnych pokoleń mieszkańców. Jak tłumaczą moi rozmówcy:

Pani Małgosia: Tak jak moja babcia żyła, to ten standard był taki… cieniutki. Dopiero w momencie, kiedy ja mogłam decydować, kiedy ja tam zamieszkałam, to się zmieniło. I to moje pokolenie już inaczej podchodziło do tych domków. Właśnie je rozbudowywało. 

Pan Andrzej: Niejednokrotnie jak coś robiliśmy, mówili: „po co robicie? Przecież to i tak jest nie wasze”.

Pani Małgosia: Tak, mówili, że to jest tymczasowe. Tymczasowość ta trwa, jak widać, 60 lat.

Małżeństwo skupiło się przede wszystkim na ociepleniu domku. Wstawiono nowe drzwi i okna (trochę większe od oryginalnych, gdyż wewnątrz domku było stosunkowo ciemno – dlatego ciągle miałem fobie, żartuje pan Andrzej). Ocieplili strop. Obłożyli domek z zewnątrz styropianem i płytą karton-gips, położyli na wierzch nowe deski. Odnowili podłogę, zainstalowali ogrzewanie podłogowe. Zlikwidowali tradycyjne piece, wybudowali piec elektryczny, potem zamienili go na konwektory.

I to było bardzo dobre, gdyby nie jeden drobny szczegół. Nawet w tym domku, który był już zrobiony jak pudełko, ze wszystkich stron ocieplony, to i tak różnica między poziomem podłogi a poziomem sufitu była 8 stopni. (…) Nie do pokonania to było. U góry – piekło, a u dołu – zimno – opisuje pan Andrzej.

Choć może nie udało się wygrać z temperaturą, pieniądze, czas i praca zainwestowane w domek sprawiły, że wyróżniał się on na osiedlu. Należał do jednych z najbardziej zadbanych.

Jak opowiada pan Andrzej: Kiedy wieść się rozeszła, że my już jesteśmy zdecydowani żegnać się z tym domem, to wszyscy nasi sąsiedzi nam mówili: „Słuchajcie, przecież macie najładniejszy domek!”. I właśnie dlatego teraz go zostawiamy. 

By zostały dobre wspomnienia.

Willa z widokiem 

Pani Małgosia i pan Andrzej zadbali nie tylko o domek. Duże znaczenie miał też dla nich ogród. Oto jak go opisują:

Pani Małgosia: Zimą był śnieg. Wiosną jeszcze grabimy liście. I czekamy, już się cieszymy, że wyjdą tulipany.

Pan Andrzej: I wychodzi 500 krokusów. Autentycznie!

Pani Małgosia: Mnóstwo było krokusów! Poza tym dość oszczędnie było z kwiatami, zamiast tego mieliśmy trawnik. Kwiaty głównie wisiały pod oknami.

Pan Andrzej: Tu trzeba pewną tajemnicę od razu wyjaśnić. Kwiaty mieliśmy głównie wiszące pod oknami, ponieważ wszystkie inne zżerały ślimaki. Takie wielkie, bez domków, czarne. Były takie dni, że nieraz zbierałem ich po 200, 300 sztuk. I się załamałem. Wszystko zniszczyły.

Pani Małgosia: Kwiaty mieliśmy pod oknami. I wiosenne tulipany, narcyzy. Były jeszcze iglaste drzewa. Piękne!

Pan Andrzej: Tuje, świerki. Wszystko nieregularnie rzucone.

Małżeństwo posadziło także winorośl, która pięknie się rozrosła. Na wiosnę i w lecie domek i wybudowana obok niego pergola dosłownie tonęły w zielonych pnączach i winogronach. W sezonie można było zebrać nawet 100 kilo owoców.

Zadbany ogród i zacieniona, porośnięta winoroślą pergola sprzyjały zapraszaniu przyjaciół na spotkania towarzyskie. Od wiosny do jesieni fajne imprezki były, bo teren fajny. Ludzie przyjeżdżali, przychodzili. Sympatycznie – wspomina pan Andrzej. Wszyscy się cieszyli, że mamy w centrum willę – dodaje pani Małgosia. Do tego, jak żartuje małżeństwo, była to willa z widokiem na Francję (domek stoi koło ambasady francuskiej). Dzisiaj ten płot jest inny, bo zrobiony z takich pełnych elementów, ale przez wiele lat to były tylko pomalowane pręty stalowe. I dokładnie widziałem, co ambasador jadł na śniadanie – opowiada pan Andrzej. I zaraz dodaje: Nic fajnego.

Zielone pustkowie

Z czasem nastawienie wobec mieszkania na Jazdowie powoli ulegało zmianie. Moim rozmówcom coraz bardziej doskwierały trudy utrzymania domku i dbania o ogród.

Pani Małgosia: Na pewno były etapy fajne, miłe, szczęśliwe… No a później zaczęło to uwierać. W pewnym momencie powiedzieliśmy sobie: no, dobrze by było, żeby się coś zadziało.

Pan Andrzej: Winogron brać nie chcieli. Nie miał kto zgarniać liści, śniegu, obcinać żywopłotu. 

Pani Małgosia: Żeby tak człowiek dostał mieszkanie zamienne. Nawet planowaliśmy, że może byśmy się z kimś zamienili, bo stało się to już upiorne. Spadało coraz więcej obowiązków, które wcześniej nie były obowiązkami, tylko frajdą. Właśnie koszenie trawy, obcinanie żywopłotu, ten śnieg. Przestało to cieszyć. 

Choć i dzisiaj z przyjemnością wspominają posiadanie ogródka (pani Małgosi brakuje chociażby możliwości wyskoczenia na szybko, w przerwie od pracy, na 15 minut na zewnątrz, by się poopalać), to cieszą się, że nie muszą się już nim zajmować.

Inną wadą mieszkania w domku 7/30 był brak codziennego kontaktu z innymi ludźmi. Ze względu na położenie domku na obrzeżach osiedla, tuż przy ambasadzie francuskiej, z dala od głównej drogi, moi rozmówcy, a szczególnie pani Małgosia, czuli się trochę odizolowani. Nie pomagały także otaczające domek żywopłoty. Tak opisują swoje doświadczenia z tamtego czasu:

Pan Andrzej: Pustka zupełna. Wie pani, były takie dni, sobota, niedziela, nieraz ktoś przyszedł. Ale w tygodniu to już nie. Bo nie było przelotu do parku [Ujazdowskiego – przyp. aut.]. Zupełnie człowiek się czuł jak na pustkowiu.

Pani Małgosia: Tak, tutaj [w nowym mieszkaniu – przyp. aut.] to chociaż widzę ludzi przez okno. Mamy fajny dom, bo mamy widok (…). A tam, powiem pani, to człowieka nie było widać. Jak przestałam pracować, tylko widziałam te krzaki, te krzaki i te krzaki. Tu czuję się na ten moment lepiej, bo tam byłam wiecznie sama. 

Co więcej, sąsiedzi, z którymi małżeństwo utrzymywało bliższe kontakty, przeważnie już nie mieszkają na Jazdowie. Nowi lokatorzy, czy to dzieci i wnuki starszych mieszkańców, czy napływowi (tak moi rozmówcy określają właściwie wszystkie osoby nie wywodzące się z rodzin pracowników BOS-u, bez względu na to, czy mieszkały/mieszkają na osiedlu fińskich domków lat 3 czy 30) mieli zupełnie inny rytm życia niż pan Andrzej i pani Małgosia. O innych porach wychodzili z domu, o innych wracali. Nie było więc za bardzo okazji, by się z nimi spotkać, porozmawiać. Jak zaznacza pan Andrzej, sąsiada, którego domek stał w odległości może sześciu metrów od ich domku, potrafili nie widywać miesiącami. Niemniej oboje z żoną podkreślają, że układy sąsiedzkie były dobre i często dostawali zaproszenia na osiedlową Wigilię czy jajeczko. Niby wszystkich się znało, ale takiej więzi, że na imieniny to przyjdziemy do tych, a teraz do tych na urodziny, to nie było – wyjaśnia pan Andrzej. Są sąsiedzi znani i mniej znani – podsumowuje.

Post Scriptum

Pani Małgosia i pan Andrzej przeprowadzili się w miejsce położone niedaleko Jazdowa. On czasami odwiedza ich stare osiedle, ona – nigdy.

Pani Małgosia: Było ładnie. Dlatego nie chcę jechać, zobaczyć. Tak blisko tu mieszkam. A wie pani, ja nawet nie chodzę tą stroną [Alej].
Pan Andrzej: Aleje Ujazdowskie są odcięte.
Pani Małgosia: Odcięte na pół. W ogóle tam nie chodzę. Bo wiem, ile włożyliśmy w ten domek On był taki piękny. Jeszcze od kogoś usłyszałam, że niektóre domki zostały pomalowane sprejami. No to po prostu zrobiło mi się smutno. (…) Ale powiem pani, że wspomnienia zostały na zdjęciach. Ostatnich, gdzie właśnie widzę swoje ukochane kwiaty pod oknami.
Pan Andrzej: Pelargonie.
Pani Małgosia: I piękne, ozdobne winogrona… Ale staram się, wie pani, nie wracać do tego, nie rozpatrywać. Zakończyłam ten etap. Tutaj, gdzie mieszkamy, jest bardzo dobrze. Bardzo ładnie.
Pan Andrzej: I też na jesieni są liście. Ale nie my musimy je grabić.

W lecie 2013 roku w ramach Otwartego Jazdowa domkiem 7/30 zajmowały się Pracownia Letnia i Odrobina Kultury. W logo Pracowni Letniej, prowadzonej przez studentki ASP, umieszczono czarnego ślimaka bez domku.

Tekst: Jagna Jaworowska

Domek oznaczony numerem 10/2 jest jednym z tych stojących przy samej ulicy Jazdów. Jego pierwszym gospodarzem był Stanisław Jankowski „Agaton”, postać niezwykła: oficer, związany z AK, cichociemny, a jednocześnie architekt i urbanista, od 1946 roku związany z Biurem Odbudowy Stolicy. Mieszkając na Jazdowie Stanisław Jankowski projektował miedzy innymi MDM i trasę W-Z. Swój domek od razu rozbudował o dodatkowy pokoik dla córki. W 1963 roku w tym małym pokoiku zamieszkał Krzysztof Baumiller – obecny gospodarz domku, a wówczas licealista, który wraz z rodzicami i rodzeństwem przeniósł się na Jazdów z Czerniakowa.

Przeprowadzka „do baraku”

Ojciec wiedział że Jankowski się wyprowadza, bo byli zaprzyjaźnieni i zamienił mieszkanie na Solcu na domek tutaj. Ważne było, że można dzieci wykopać do ogrodu – opowiada pan Krzysztof. Przeprowadziliśmy się tutaj i nagle okazało się, że jest nas, rodzeństwa, czwórka a nie trójka. Było więc jeszcze korzystniej tutaj. Oczywiście, nie wszyscy byli wówczas zdania, że taka zamiana mieszkania na domek fiński jest mądrą decyzją. We wczesnych latach sześćdziesiątych atrakcyjna z dzisiejszego punktu widzenia lokalizacja nie była najważniejsza. Zwracano przede wszystkim uwagę na warunki życia, a domki fińskie nie miały pod tym względem wiele do zaoferowania. Pan Krzysztof dobrze pamięta ogrzewanie domku piecami kaflowymi, gotowanie na kuchni węglowej oraz kąpiele we wspólnej łaźni.

Staś Jankowski, który projektował wtedy tak zwaną ścianę wschodnią, miał już chyba dosyć mieszkania w tym domku. I ojciec wtedy doszedł do wniosku, że dla nas byłoby najlepiej jakbyśmy się przenieśli do tego domku. I zostawiając normalne według dzisiejszych standardów mieszkanie, gdzie były kaloryfery i tak dalej, fantastyczna klatka schodowa, podwórko, przeniósł się do tego domku, gdzie mu różni ludzie mówili:  „Panie inżynierze, gdzie się pan przenosisz, do baraku?”. No więc ojciec wybrał przeniesienie się do baraku, a ja już w tym baraku tkwię od tego 1963 czy 1964 roku – śmieje się Krzysztof Baumiller, który mieszkanie w domku fińskim ceni sobie bardziej niż centralne ogrzewanie i wszelkie podobne wygody.

Domek pracy twórczej

Zdaniem gospodarza, mimo upływu pięćdziesięciu lat, od chwili przeprowadzki domek nie uległ większym zmianom. Jedynie łazienka została powiększona, a do ogrzewania domu służy teraz kominek. Z biegiem lat zmieniało się też przeznaczenie poszczególnych pomieszczeń. Np. pokoik, w którym kolejno mieszkali Magdalenka Jankowska – córka Agatona oraz nastoletni Krzysztof Baumiller, dziś pełni funkcję pracowni ceramicznej. Pani Joanna Baumiller, żona gospodarza, tworzy tu małe dzieła sztuki, które miedzy innymi zdobią elewację domku fińskiego przy Jazdów 10/2.

Pod tym adresem przez lata mieszkało wielu ludzi, a większość z nich zajmowała się pracą twórczą. Moim zdaniem, to jest troszkę tak, że ludzie, którzy zajmują się sztuką w jakimś sensie, no jeżeli uznamy, że architekt zajmuje się sztuką, ale raczej tak, szukają miejsc niebanalnych, albo starając się zrobić mieszkanie niebanalnie. – tłumaczy Krzysztof Baumiller. Moi rodzice szukali czegoś takiego, żeby to było niebanalne. A jednocześnie, żeby z tą czwórką dzieci jakoś móc się poruszać, a nie siedzieć jedno drugiemu na łbie. 

Jego ojciec, Jerzy Baumiller, architekt, stworzył w tym domku wiele projektów m. in. ojciec tu zaprojektował ze trzy mistery Warszawy – opowiada syn, który z kolei tworzy projekty teatralne i filmowe: te spektakularne np. cała seria spektakli u Izy Cywińskiej w Poznaniu powstały tutaj- mówi.

Oprócz Jankowskich i Baumillerów w domku przy Jazdów 10/2 przez kilka lat mieszkał z rodziną Jonasz Kofta, który tutaj napisał słynną piosenkę „ Radość o poranku”. Okno było zabite kocem i Jonasz pisał piosenkę „jak dobrze wstać”. Miał zasłonięte okno. On nienawidził wstawać rano! Mówię: „co cię napadało żeby napisać: jak dobrze wstać?”, a on na to: „no Krzysiek, siedzę na ławce, otwieram oczy – rano. Jak dobrze wstać”. 

Tekst: Małgorzata Kunecka

Ostatnia lokatorka domku 10/8 przeniosła się na Jazdów wraz z mężem i trzema synami na jesieni 2006 roku. O istnieniu osiedla domków fińskich wiedziała już wcześniej.

Kiedyś, idąc z dziećmi na spacer, przypadkowo żeśmy trafili na tyły parku [Ujazdowskiego]. Pamiętam, jak jeszcze przy Sejmie stały puste domki. Zatrzymałam się i powiedziałam do męża: „Tyle domków stoi pustych. A my, zobacz, w takim maleńkim mieszkanku siedzimy w piątkę”. Mąż tak popatrzył: „Fajnie, ale ile tu by trzeba było zmian, żeby taki domek zaadaptować”. Odpowiedziałam: „Ale wiesz co, ja bym jednak chciała w takim domku mieszkać”. Jak to się życie układa!

– wspomina w trakcie naszej rozmowy. I w zasadzie byliśmy ostatnimi mieszkańcami, którzy się tu, na Jazdów, wprowadzili – zaznacza.

Domek

Rodzina otrzymała domek z tych większych, z dwoma pokojami, malutkim przedpokojem, łazienką i kuchnią. Wcześniej zajmowali mieszkanie w bloku, więc jedno z pierwszych doświadczeń po przeprowadzce stanowiło poczucie posiadania większej przestrzeni:

My z maleńkiego mieszkanka się tam przenieśliśmy, bo to było 23 metry, w tym 16 metrów – pokój. Z trójką dzieci. No to człowiek, jak zobaczył taką przestrzeń [domku], to skakał do sufitu. (…) Taki domek… Tu człowiek jak mieszkał nawet w jednym pokoju, a miał ogródek, to otwierał drzwi i miał przestrzeń. Nie odczuwał tej małej powierzchni.

Życie rodzinne toczyło się przede wszystkim w dużym pokoju, który w nocy stawał się sypialnią rodziców. Tam nic nie było zmienione, jeśli chodzi o układ pomieszczeń. Łazieneczka była malutka. Przedpokoik był malusieńki. Ale jak się weszło do tego dużego pokoju, to było już gdzie rozrabiać. Było się gdzie rozpędzić, jak ja to mówię – wspomina dawna lokatorka ze śmiechem. Drugi, mniejszy pokój podzielono na dwa – najpierw prowizorycznie szafą, potem wybudowano ściankę – tak, by najstarszy syn miał swój własny pokoik.

Dom był stosunkowo widny. Jak śmieje się moja rozmówczyni: Tu się żyło z naturą, że tak powiem. Od wschodu mieliśmy rano światło. Od zachodu mieliśmy światło po południu. A że duży pokój miał jeszcze okno południowe, więc tam praktycznie cały czas było słonecznie. We wnętrzu domku panował charakterystyczny zapach starego, drewnianego budynku. W zimie pachniało inaczej, w zależności od tego jakim drewnem palono w piecu. W lecie natomiast, gdy okna i drzwi przez większość czasu pozostawały otwarte, do środka wpadały zapachy roślin z ogrodu. Moja rozmówczyni najmilej wspomina czas, gdy kwitła akacja.

Ten zapach na wiosnę… Zniewalający. Ta akacja bardzo mi przypominała pobyty w dzieciństwie u babci. Tam, jak się szło w pole, była cała aleja obsadzona akacjami. Zresztą ten domek… (…) przypominał moje dzieciństwo, moje pobyty u babci, tam był taki sam domek

– wyjaśnia.

Remonty i zmiany

Jednak życie w domku, szczególnie w pierwszych miesiącach, miało też swoje złe strony. Budynek i otaczający go ogród były zaniedbane. Gdy wyprowadzili się poprzedni mieszkańcy, przez jakiś czas posesją nikt się nie zajmował. W ogrodzie zalegały liście jeszcze z poprzedniego roku, całość porosły chaszcze. Płyta gipsowo-kartonowa, pokrywająca domek z zewnątrz, łuszczyła się i rozpadała. Co więcej, po miesiącu zapchał się piec i rodzina przez całą zimę musiała dogrzewać się używając kozy.

Wykonanie niezbędnych remontów oraz uporządkowanie ogrodu zajęło kilka lat. Stary piec rozebrano, postawiono nowy, który obłożono starymi kaflami – jasnobrązowymi ze wzorkiem w kwiaty. Małżeństwo własnoręcznie odnowiło także domek z zewnątrz:

Całą elewację ściągnęliśmy. A tam gwóźdź przy gwoździu, na całej powierzchni domu! I myśmy musieli to wszystko wyciągać! Robiliśmy to systematycznie przez ileś tygodni. To też człowiek się przy tym narobił… 

W ogródku posprzątano liście, usunięto druciane ogrodzenie, które kaleczyło drzewa i krzewy, posadzono nowe rośliny. Dwa lata przed wyprowadzką postawiono nawet altankę.

Natura nieujarzmiona

Przez sześć lat mieszkania na Jazdowie, drzewa przewracały się na ich posesję aż trzy razy. Pierwsze złamało się w nocy podczas burzy, w lutym, rok po przeprowadzce. Upadło na domek od strony zachodniej. Zniszczyło dach, uszkodziło belkę, zablokowało drzwi wejściowe. Wybiło okno, przy którym stała wtedy moja rozmówczyni.

I nagle w nocy obudziłam się i podeszłam do okna, bo nie wiedziałam co się dzieje. Zobaczyłam błysk, ogromny błysk. Nie wzięłam okularów, więc twarz przybliżyłam do okna. I nagle usłyszałam jakiś grzmot. Tak się wystraszyłam, że odskoczyłam. I wtedy to drzewo huknęło. Parapet uderzył mnie w rękę. Ale człowiek nie czuł tego bólu. Dobrze, że nie stałam ciągle przy oknie, bo by mnie to drzewo przygniotło. Zaczęłam krzyczeć do męża, zabraliśmy dzieci i zaczęliśmy uciekać. Nie wiedziałam, czy ten domek się nie wali.  (…) Strażacy przyjechali, przecięli drzewo na pół i stwierdzili, że w zasadzie to się nic nie stało. A co by się miało stać? Kazali nam płacić za swój przyjazd. Ja mówię: „no ale jak to? Przecież stało się nieszczęście, nie mogliśmy z domu wyjść, o mało co mnie nie zabiło!”. Dopiero jak pokazałam mu [strażakowi] rękę i jak zobaczył siniaki, to się spytał: „A może by karetkę wezwać?”

– opowiada. Doraźne naprawy, jak prowizoryczne załatanie dachu, wykonał mąż rozmówczyni. Okno wstawiono po miesiącu, jednak ostateczny remont miasto, właściciel domku, przeprowadziło dopiero w sierpniu.

Następne drzewo przewróciło się już kilka miesięcy później, na Wielkanoc, tym razem od wschodu. Upadając zerwało kabel elektryczny i zatrzymało się na ogrodzeniu. Ostatni raz drzewa „zaatakowały” posesję przy Jazdów 10/8 w sierpniu 2010 roku. Podczas burzy ułamał się konar i zniszczył północne ogrodzenie. O mało co nie dosięgnął jednego z narożników domku. Najgorszy jest strach, który zostaje – tłumaczy moja rozmówczyni. Jak wiały wiatry, to były nieprzespane noce. Jak człowiek raz coś takiego przeżyje, to zostaje do końca życia. Żeśmy tej przyrody nie ujarzmili– podsumowuje ze śmiechem.

Ostatni lokatorzy

Rodzina nie wie dokładnie, kto zajmował domek przed nimi. Na strychu znaleźli kilka zabawek i starych książek po poprzednich lokatorach. Sąsiedzi powiedzieli im, że było to młode małżeństwo z małym dzieckiem oraz starsza pani – babcia jej lub jego.

Oni sami wyprowadzili się z domku późną jesienią 2012 roku. Dwójka młodszych dzieci nadal chodzi do szkoły podstawowej nr 12 przy Górnośląskiej 45 (starszy syn, gdy się tu przenieśli, był już w gimnazjum; teraz studiuje). Do dzisiaj utrzymują relacje ze dawnymi sąsiadami z Jazdowa. Jak idziemy [z synami do szkoły], to zawsze kogoś spotkamy. Rozmawiamy. Dzieci niektórych osób chodzą tu do szkoły czy do przedszkola, więc też się ich spotyka. Nawet tych, co już się przeprowadzili. (…) Część osób mieszka też w naszej [obecnej] okolicy – opowiada moja rozmówczyni.

Do dziś czuje się bardzo związana ze swoim starym domem i jeśli może, unika przechodzenia koło niego. To jest tak, jakby ktoś umarł, dosłownie – opisuje. Gdy dzieciom zależało na ponownym zobaczeniu domku i poszukaniu jeszcze jakichś pamiątek czy śladów ich obecności, poszła z nimi. Pozwoliła im wejść do środka, ale sama wolała zostać na zewnątrz. Człowiek tęskni za tym miejscem. Myślę, że te wszystkie trudy, jakie żeśmy tutaj przebyli, te nasze przygody, to się zaciera. Pamięta się to, co dobre. Ten dom był takim wspomnieniem z mojego dzieciństwa. A z kolei dla męża to było coś, w co włożył ogrom pracy, bo to głównie on tutaj wszystko robił. Więc jest z tym domem emocjonalnie związany, chociaż mieszkał tu krótko. Z poprzednim tak nie był, jak z tym – tłumaczy.

Po wyprowadzce ostatnich lokatorów, w 2013 roku w domku,w ramach Otwartego Jazdowa urzędowały organizacje Dizajn Skład i Miasto Moje A W Nim.

Tekst: Jagna Jaworowska