Strona domowa

O Jazdowie

Historia Jazdowa jest starsza niż historia Warszawy. Na tym odcinku, biegnąca wzdłuż doliny środkowej Wisły Skarpa Warszawska jest najwyższa. Już w XII wieku wznosił się na tym terenie gród, który strzegł pobliskiego brodu. Jednak ze względu na najazdy i zniszczenia przeniesiono siedzibę książąt mazowieckich nieco dalej na północ i wybudowano nowy gród książęcy w miejscu, gdzie dziś stoi Zamek Królewski. Ujazdów pozostał jednak własnością książąt mazowieckich, a po wygaśnięciu ich linii, w 1526 roku przeszedł na własność królów polskich.

Mieszkali tu kolejno: królowa Bona, która otrzymała Mazowsze w posagu po śmierci Zygmunta Starego, Anna Jagiellonka, a po przeniesieniu stolicy do Warszawy, w czasie przebudowy Zamku Królewskiego także Zygmunt III Waza. W czasie Potopu  Szwedzkiego na Ujazdowie rezydował król szwedzki Karol Gustaw, który urzeczony Zamkiem kazał wybudować jego kopię pod Sztokholmem, wcześniej grabiąc i niszcząc pierwowzór. W drugiej połowie XVII wieku Zamek Ujazdowski przeszedł na własność rodziny Lubomirskich, jednak był dzierżawiony przez królów z dynastii saskiej. Wszyscy kolejni właściciele, zgodnie z panującą modą i obowiązującymi stylami architektonicznymi, dokonywali zmian w wyglądzie Zamku i jego otoczenia. Za czasów Augusta II przekopano Kanał Piaseczyński, będący drugim co do wielkości po Wersalu barokowym założeniem wodnym, rozplanowanym na osi głównej rezydencji. Z kolei Stanisław August Poniatowski zmienił układ przestrzenny otoczenia Zamku, tworząc założenie urbanistyczne zwane Osią Stanisławowską. Z czasem przeniósł jednak swoją rezydencję do pobliskiego Pałacu na Wodzie i w 1784 roku przeznaczył Ujazdów wraz z Zamkiem na cele wojskowe. Powstały wtedy koszary Gwardii Pieszej Litewskiej. Planowano także utworzenie Pola Marsowego na północ od Zamku, aż do dzisiejszej ul. Pięknej (obecny teren osiedla domków fińskich), jednak do realizacji tych planów nie doszło.

Od 1809 roku na terenie Zamku Ujazdowskiego mieścił się szpital wojskowy, na potrzeby którego wybudowano zespól pawilonów, rozciągający się aż do dzisiejszej ulicy Pięknej. Szpital działał do 1944 roku, jednak część pawilonów przetrwała do dziś. Kilka z nich znajduje się na terenie osiedla domków fińskich. Główną drogą, prowadzącą przez teren Szpitala Ujazdowskiego była obecna ulica Jazdów – główna oś osiedla.

W okresie międzywojennym, od 1922 roku, na terenie Jazdowa utworzona została Wojskowa Szkoła Sanitarna, funkcjonująca również jako Oficerska Szkoła Sanitarna, oraz Centrum Wyszkolenia Sanitarnego. Był to pierwszy akademicki ośrodek wojskowej służby zdrowia w odrodzonej Polsce.

Podczas II wojny światowej w Szpitalu Ujazdowskim do zdrowia powracali żołnierze biorący udział w obronie Warszawy we wrześniu 1939 roku, żołnierze konspiracji, cywile, jeńcy radzieccy, żołnierze Ostlegionu. Liczba chorych przebywających w Szpitalu dochodziła do dwóch tysięcy osób. W tym czasie Szpital był również ważnym ośrodkiem konspiracji i tajnego nauczania medycyny.

W czasie okupacji na terenie Szpitala Ujazdowskiego powstał największy w Warszawie cmentarz polowy. Na tyłach Parku Ujazdowskiego, wzdłuż obecnej ulicy Johna Lennona, ciągnął się rząd grobów, w których grzebano zmarłych ze Szpitala. Cmentarz Obrońców Warszawy przez całą okupację był otaczany opieką przez personel Szpitala i pacjentów: na grobach było pełno kwiatów. Szpital na Ujazdowie funkcjonował do 5 sierpnia 1944, kiedy to Niemcy nakazali jego ewakuację. Cmentarz istniał do roku 1951, gdy przeprowadzono ekshumację zmarłych i przeniesiono ich szczątki na Powązki Wojskowe. Do dziś istnieje miejsce pamięci w postaci obelisku z tablicą pamiątkową.

Czasy wojny przetrwała wypalona bryła Zamku oraz niektóre z pawilonów szpitalnych. Jeszcze w 1945 roku przystąpiono do rozminowywania terenu Ujazdowa. Wiosną 1945 roku na Ujazdowie rozpoczęła się budowa osiedla złożonego z domków fińskich, otrzymanych w darze od ZSRR, który z kolei domki dostawał od Finów w ramach reparacji wojennych. Latem 1945 roku w domkach fińskich zamieszkali pierwsi mieszkańcy. W dawnych pawilonach szpitalnych swoje siedziby miały Biuro Odbudowy Stolicy i Stołeczne Przedsiębiorstwo Budowlane.

Nazwa „Jazdów” została nadana głównej ulicy osiedlowej dopiero w 1971 roku. Do tego czasu osiedle istniało pod adresem Górnośląska 45. Jego teren systematycznie zmniejszano, m.in. w związku z budową ambasad Francji i Niemiec, pożarami domków, przenoszeniem się lokatorów do nowych mieszkań. Obecnie teren osiedla, ograniczają ulice: Górnośląska, Piękna, Aleje Ujazdowskie oraz Trasa Łazienkowska, która na początku lat siedemdziesiątych przecięła w tym miejscu Skarpę Warszawską i teren historycznego Ujazdowa, przyczyniając się także do rozbiórki dziesięciu domków fińskich.

Ze szczegółowo opisanymi losami Ujazdowa można zapoznać się na stronie Muzeum Zamku Ujazdowskiego http://www.zamekujazdowski.art.pl/

Tekst: Daniel Kunecki